Archives for January 2021

                        (Vajza që vrau pashanë turk)

                                      -Tregim-

   Hanëm Avna doli e zemëruar nga çadra e pashait. Kishte disa netë që Vuçi Pasha nuk i bënte vizitë në çadrën e saj ngjyrë trëndafili ngritur në një cep të kampit ushtarak dhe që ruhej natë e ditë nga dy eunukë të armatosur. Në fillim ajo e kishte justifikuar me angazhimet e telashet e mëdha që i kishte sjellë kryekomandantit turk kjo fushatë kundër shqiptarëve. Por, pasi kaluan disa ditë, ajo nuk arrinte ta përfytyronte natyrën e etur të pashait larg zjarrit që përhapte e gjithë qenia e saj në atë ambient prej haremi që hanëm Avna e kishte përgatitur posaçërisht për netë të veçanta në krahët e pashait. Në fakt ajo e kishte emrin Stefanka dhe pashai e kishte blerë në një shtëpi qejfi në Bullgari,përgjatë rrugës për në Shqipëri. Vetë sulltani e kishte porositur që të mos merrte me vete femra, pasi në një fushatë si kjo kundër arnautëve çengitë ishin një luks që nuk mund t’ia lejonin vetes. Por Vuçi Pasha, më lehtë mund ta përfytyronte veten pa armë se pa femra rreth vetes. Pas natës së parë me të në Bullgari, pashai i tha që emri i saj do të ishta hanëm Avna, emër që në turqisht kishte kuptimin krenare dhe e fuqishme.

   Pasi kaluan disa netë që pashai nuk po bëhej i gjallë, një mbrëmje ajo mori kurajon dhe i vajti në çadër, me gjithë kundërshtimin jo fort të vendosur të rojes në hyrje të tendës. Vuçi Pasha u habit kur e pa dhe në fillim nga zemërimi iu drodh mjekra e prerë spic, por nuk foli. E ftoi të ulej në një nga minderet e mbuluar me shilte të buta dhe i bëri zë shërbyesit që t’i sillte një çaj. Hanëm Avna nuk e preku çajin. Priti që ai t’i drejtohej me ato fjalët e ëmbla si shurup trëndafili që përdorte kur i vinte në çadër, por pashai ishte disi i zymtë dhe i menduar.

   -Kishe ndonjë nevojë,hanëm Avna? – iu drejtua pas pak.

   -Mbase po më ngatërroni me ndonjë komandant të garnizonit tuaj, pashai im. Unë jam Avna dhe kam nevojë thjeshtë për praninë dhe përkëdheljet tuaja, që ju i keni harruar kohët e fundit,-i tha ajo teksa një tufëz flokësh të zinj i kërceu mbi ballin e hijshëm.

   Të kishte qenë ndonjë çengi tjetër Vuçi Pasha do ia kishte prerë gjuhën në vend. Por kjo bullgare seç kishte një karakter që as ai vetë nuk e kuptonte. Kishte momente kur donte t’ia priste kokën me shpatë, por në vend që të nxirrte shpatën nga këllëfi, e rrëmbente në krahët e tij dhe e shfrynte zemërimin në jatakun e butë.

   Një shfryrje të tillë zemërimi priti hanëm Avna edhe këtë mbrëmje. Por Vuçi Pasha i ngjante një reje të zymtë që rrekej të zbrazej në gjyma shiu dhe zhdavaritej ngadalë si e trembur nga majat e maleve përreth.

   Pasi e pa këtë gjendje, hanëm Avna doli rrëmbimthi nga çadra pa thënë asnjë fjalë. Ishte e fyer në feminilitetin e saj.Tek e pa të dilte ashtu, pashai tha me vete: “Gëlë seven dikenine katlanir” (Kush do trëndafilin do durojë edhe gjembat)… Hanëm Avna u vërtit një copë herë mes çadrash nëpër kampin turk. Për hakmarrje donte të ftonte në çadër komandantin e xhenierëve, një oficer i bukur që i kishte lënë të kuptonte se e pëlqente, por nuk guxonte të afrohej për shkak të eunukëve besnikë të pashait. Papritur i vajtën sytë tek çadra ku shkruhej “Heqim”. Ajo u kujtua që mjeku ishte i vetmi që mund të hynte në çadrën e saj. Ishte edhe burrë i hijshëm. I tha ushtarit tek hyrja t’i komunikonte mjekut që hanëm Avna ishte pa qejf dhe kishte nevojë për vizitën e tij. Pastaj u drejtua për tek çadra e saj duke kujtuar fjalët që vetë pashai ia kishte mësuar në turqisht “her gënulde bir aslan yatar” (në çdo zemër ekziston një luan”). Madje një luaneshë, tha ajo me vete tek ulej mbi krevatin e saj në çadrën e vetmuar.

                                           *   *   *

   Në mëngjes, mjegulla që u ngrit Zallit të Bruzit në Kelmend, i braktisi shpejt brigjet dhe u ngjit shpateve të bjeshkëve. Si përmes një perdeje të shqyer, dukej Forca e Kelmendit, e cila i ngjante një anijeje të stërmadhe që qëndronte e paepur përmbi ujra dhe mjegulla. Komandanti turk, Vuçi Pasha hapi pak një kind të çadrës së tij të madhe dhe vështroi përreth. Ushtarët dhe oficerët e tij sapo ishin ngritur dhe po merreshin me pastrimin e mëngjesit, duke përfituar nga ujrat e lumit që ishin shtuar me afrimin e vjeshtës. Çadrat e tyre ishin përhapur në rreshta të rregullt përgjatë zallit në të dy anët e lumit. Ndërsa çadra e tij e madhe në ngjyrë mjalti ndodhej diku në mes dhe spikaste për komfortin me të cilin e rrethonte veten pashai.

    -Hyri vjeshta dhe pas pak këtu do të trokasë dimri,-tha me vete pashai turk.-Por ardhja e dimrit të egër do të thotë që këto bjeshkë të bëhen varri i ushtrisë sime. Nuk iki prej këtej pa i shkatërruar këta xhindër të Kelmendit, që guxojnë t’i presin hovin armatës sime prej 30 mijë luftëtarësh.

   Pas këtyre fjalëve syri i tij u ndal tek ajo copë tokë që quhej Forca e Kelmendit. Aty ishin ngujuar pjesa më e madhe e popullsisë kelmendase për t’i bërë ballë rrethimit turk. Ishte një fortesë e madhe natyrore, me shpatet thikë nga të gjitha anët, nga ku mund të ngjiteshin vetëm shqiponjat. Veç një monopat i ngushtë çonte tek hyrja e kësaj fortese, por edhe ai ishte ndërprerë nga ura të cilët kështjellarët e kishin ngritur, siç ndodhte me urat hyrëse të kështjellave. Tek e shikonte, pashait iu errësuan sytë dhe një damar i kërceu mbi ballë. I dukej një poshtërim i madh që në atë rrethim të gjatë nuk po arrinte t’i bënte të dorëzoheshin. Gjatë ditëve të nxehta të verës, kur  lumi malor i Bruzit ishte tharë tërësisht, ai kishte shpresuar që malësorët të dorëzoheshin nga etja. Por ditët kalonin e asgjë nuk po ndodhte. Ai çoi xhenierët dhe specialistët e tij të bënin një inspektim rreth e rreth fortesës për të zbuluar ku i kishin ujësjellësit, që të derdhte në to helmin e t’i jepte fund kësaj fushate që po ia trondiste lavdinë. Por ata nuk zbuluan asnjë ujësjellës. Në fakt natyra e kishte pajisur Forcën e Kelmendit me burime e puse të brendshme dhe uji i pijshëm nuk mungonte asnjë herë. Mbetej vetëm të shpresonte në mbarimin e rezervave ushqimore, pasi ai i kishte mbyllur të gjitha shtigjet që mund të komunikonin me atë copë toke që ishte shndërruar në fortesë të papushtueshme. I largoi sytë prej andej dhe u kthye sërish brenda në çadër, u ul tek minderi i butë në qoshe dhe mori pranë vetes nargjilenë. I ishte bërë zakon që nën avujt e saj t’i shtjellonte më mirë mendimet përpara se të thërriste komandantët për t’u dhënë detyrat e ditës. Iu kujtua ikja e hanëm Avnasë natën e mëparshme. Fërkoi mengadalë mjekrën e lëmuar dhe zemërimi iu shtua edhe më shumë kur kujtoi që fermani i tij dërguar kështjellarëve nuk kishte patur asnjë përgjigje. Ai kishte kërkuar që ata t’i çonin në kamp një virgjëreshë të bukur. Vetëm për një natë.Pastaj do ta hiqte rrethimin. E në pritje të virgjëreshës shqiptare e kishte mbajtur larg çenginë bullgare. 

                                                  * * *

   Burrat ishin mbledhur në kuvend brenda Forcës së Kelmendit. Kishte edhe djem të rinj, që kishin zënë vendin e baballarëve të rënë në luftën kundër turkut. Gratë zakonisht rrinin larg e merreshin me punët që u takonin grave. Malësorët kishin muaj që po i qëndronin rrethimit të Vuçi Pashës. Të mbyllur në kështjellën e tyre natyrore, ata kishin qëndruar falë ujit të pusave që nuk mbaronte kurrë dhe rezervave ushqimore që kishin futur në fortesë që përpara se ta ngrinin urën dhe të ndërprisnin çdo shteg lidhës me  pjesën tjetër të Kelmendit. Nga Selca, Lëpusha, Vermoshi, Tamarja nuk mund të vinte më askush, sepse të gjitha shtigjet i kishte zënë turku, ashtu siç kishte zënë edhe gjithë burimet e ujit, si një kuçedër me shumë krerë.  Malësorët e mbetur jashtë rrethimit për të çuar përpara jetën e punët e zonës, ato pak ushqime që u kishin mbetur, i kishin fshehur nëpër shpella që të mos binin në dorë të turqve. Askush nuk mund të afrohej tek fortesa ku ishin ngujuar burra e gra që i dilnin zot Kelmendit.

   -Më ngushtë se sot nuk kemi qenë asnjëherë, or burra,-foli Prenush Cali, që shquhej për trimëri e urti dhe malësorët e kishin zgjedhur si prijës të tyre. -Para një jave, fermanit të sulltanit për t’u dorëzuar, ne iu përgjigjëm me të shtëna topash. Tek disa topa, në vend të gjyleve prej guri futëm misër e grurë dhe e hodhëm në kampin armik, për të treguar që kemi rezerva ushqimore me bollëk e nuk dorëzohemi. Por të gjithë e dimë se rezervat tona po i afrohen fundit. E shikojmë çdo ditë që furrat e bukës ndizen rrallë e më rrallë dhe grave u kanë ngrirë duart në magje. Në votrat gjithnjë e më pak kusia vihen në zjarr për të gatuar. E shirat e vjeshtës po vonojnë që ta detyronin armikun të shporrej.

   -Ne e kemi lidhur besën tonë. Të gjallë nuk biem në dorë të armikut,-foli dikush nga burrat e radhëve të para. Të tjerët ngritën shpatat e armët në miratim të kësaj fjale.

   -Vuçi Pasha na ka dërguar edhe një ferman tjetër, për të na poshtëruar. Kërkon një vashë malësore në shkëmbim të heqjes së rrethimit. Deri më sot nuk i jemi përgjigjur provokimit të tij,-tha Prenush Cali.

   Fytyrat e malësorëve u nxinë dhe sytë e tyre flakëruan si maja e shpatës kur e prek dielli.

   -Vashat tona ne i rrisim për kreshnikët tanë e jo për pashallarët turq,-foli një burrë i vjetër nga fisi i Marnaçajve.

   -Shkruani Vuçi Pashës se vashat tona hidhen nga shkëmbi e nuk bëhen çengi të turqve,-foli një trim nga Selca.

   Atmosfera ishte ndezur keq. Fytyrat e malësorëve i ngjanin motit të egërsuar. Diskutonin me zjarr duke e mbajtur gjithnjë dorën tek armët, a thua se Vuçi Pasha do të ndodhej papritur përpara kuvendit të tyre. Të rinjtë merrnin zjarr më shpejt, më të vjetrit kishin rrudhur ballet, ku rrudhat kreshpëroheshin si vargjet e maleve që rrethonin Forcën e Kelmendit.

   Askush nuk e kishte vënë re një vajzë që heshturazi çau radhët e burrave dhe u ndal papritur përpara atij që drejtonte kuvendin. Vetëm atëherë burrat e panë dhe një heshtje varri ra në kuvend. Si kishte guxuar kjo vajzë të vinte në kuvendin e burrave?

   Ishte Nora. Vajza më e bukur e bjeshkëve të Kelmendit. Trime dhe e ndershme si ajo. Çdo kullë malësore do ta ëndërronte si nuse shtëpie. Kur shkonte tek krojet për të mbushur ujë, hijeshia e saj errësonte edhe bukurinë e lëndinave, gurgullimën e ujrave, blerimin e lisave, ngjyrat e luleve, këngën e zogjve, zukamën e bletëve që mblidhnin nektarin për mjaltë. Ishte si një zanë mali. Madje prej kohësh thuajse të gjithë e kishin harruar emrin e saj Nora dhe e thërrisnin Zana e Krojeve. Si ishte e mundur që pikërisht ajo ia kishte behur këtu mes kuvendit të burrave?

   Vajza u hodhi një vështrim burrave rreth e rreth pastaj i ndali sytë tek kreu i kuvendit.

   -Më dërgoni mua, Prenush Cali.-Do të di t’ia jap përgjigjen Vuçi Pashës.

   Një mërmërimë si gjëmë moti u ndje mes burrave. Nga radha e tyre dolën babai dhe vëllai i vajzës. Vëllai dorën tek shpata, gati për t’ia hequr atë minutë qafën së motrës. Babai e vuri dorën mbi shpatën e të birit dhe pa përreth burrat e katundit. Ata e ulën kokën si për të mos e parë peshën e turpit që ndjente mbi vete babai i vajzës.

   -A t’i ka hangër ujku mendtë, moj qyqare? A e mendon turpin që po i hedh kullës e fshatit tonë me këto që po thua?-foli i ati.

   Vajza e pa drejt në sy. Iu dhimbs pamja e mpakur e të atit, që dukej sikur në atë çast ishte rrëgjuar si të kishin kaluar befas disa vite më shumë mbi supet e tij. Pastaj u hodhi një vështrim gjithë burrave dhe duke e humbur vështrimin disi përtej tyre foli:

  -Trima, baballarë e vëllezër. Nuk jam një e përdalë që kam ardhur të cënoj nderin tuaj e të maleve tona. E kam menduar gjatë përpara se të vija në rrezik jetën përpara armëve tuaja. Vuçi Pasha me atë ferman nuk iu ka poshtëruar vetëm ju që po e sfidoni prej disa muajsh duke i qëndruar rrethimit të tij. Përpara së gjithash ai na ka ulur ne, vajzat e Kelmendit, që dimë ta ruajmë nderin tonë më të pastër se ujët e gurrave dhe burimeve të këtyre bjeshkëve. Unë jam vetëm njëra nga vajzat dhe motrat tuaja. Secila prej tyre do ta kishte bërë këtë hap që po bëj unë në përgjigje të Vuçi Pashës. Nuk jam asgjë më shumë se ato. Po unë e mora guximin e para.

   Vëllai e hoqi shpatën nga këllëfi dhe e ngriti lart. Babai u fut midis tij dhe vajzës.

   -Nuk kam vdekur unë, që të flasësh apo qëllosh ti përpara meje,- iu drejtua të birit. Pastaj iu afrua së bijës, ndërsa kuvendi kishte ngrirë. Dukej sikur askush nuk merrte frymë.

   -Pa më thuaj, si ta ka marrë mendja të hysh e vetme në kampin turk e të shkosh tek Vuçi Pasha që kërkon të turpërojë një vashë malësore?

   -Baba. Mos u ligështo. Nora jote përpara vdes se të turpërojë ty, sofrën tonë, malësinë tonë. Vuçi Pasha nuk do më prekë me dorë për së gjalli. Lermë të shkoj. Ta jap besën që do të shkoj e do të vij e paprekur nga Vuçi Pasha.

   Burrat e kuvendit filluan të mërmërisnin akoma. Askush nuk po ishte i zoti të nxirrte një fjalë të plotë. Por nga sytë e tyre filluan të largohen retë e zeza e një rreze dielli dukej sikur dilte prej tyre e binte mbi fytyrën e vajzës. Bukuria e saj tani i ngjante një shtatoreje të lartë që ishte gati të bënte garë me bukurinë e maleve. Ia njihnin bukurinë, por nuk ja paskëshin njohur guximin dhe trimërinë.

   Babai i saj e ngriti ngadalë kokën dhe iu drejtua kuvendit:

   -Burra! Familjes sime i ra ky short, a ky turp, nuk di si ta quaj. Ju jeni bashkëfshatarët e mi e vëllezërit e mi. Ma thoni një fjalë që të ngushëllohem.

   Mes heshtjes së përgjithshme, pranë vajzës u afrua Prenush Cali. Vështroi gjatë vajzën,pastaj tërë burrat e kuvendit dhe iu drejtua të atit të vajzës:

   -Nuk ka vdekur kush që të ketë vend për ngushëllim. Nora nuk është vetëm vajza jote, por është vajza jonë, motra jonë. Unë i besoj fjalës së saj, besës së saj. A nuk e kemi quajtur të gjithë ne me emrin Zana e Krojeve? E pra zanat kanë ditur gjithmonë ta gjejnë një zgjidhje, që ne njerëzit e zakonshëm nuk dimë ta gjejmë. Si thoni, burra? A t’ia japim bekimin Zanës sonë?

   Gjendja e nderë vazhdoi edhe për pak çaste. Vëllai i Norës me kokën ulur u largua nga kuvendi. Babai i mbetur pranë vajzës herë vështronte përdhe e herë nga burrat e kuvendit si përpara një gjyqi që do të jepte një vendim që nuk ishte dëgjuar kurrë në historinë e këtyre maleve.

   -Vajza jonë e meriton besimin tonë,burra,-foli më plaku midis tyre. Dhe shkoi e i vuri dorën në sup Norës. Pas tij një nga një u afruan burrat e tjerë të kuvendit. Pesha e duarve të tyre bëhej gjithnjë e më e rëndë mbi supet e vajzës. Kur ishin afruar të gjithë Nora ndjeu sikur kishte mbi sup peshën e maleve të Kelmendit. Ishte një besë e pandodhur ndonjëherë. Një besë midis një vajze e burrave të zonës, midis një vajze e maleve që e kishin rritur.

                                              *   *   *

   Rojet e ulën urën që lidhte Forcën e Kelmendit me pjesën tjetër të territorit. Burra e gra ishin mbledhur në qendër, aty ku bëheshin kuvendet. Po përcillnin Norën për në kampin turk. Në shekuj Kelmendi kishte nxjerrë nuse nga kullat e tij. Po asnjëherë, asnjë nuse nuk e kishte patur nurin e bukurisë që i kishte rënë në ato momente Zanës së Krojeve. Gjithë stolitë e bjeshkëve ishin derdhur hijshëm në shtatin e saj. Ajo i përshëndeti me një vështrim të ëmbël të gjithë. Nuk kishte frikë në atë vështrim. Dukej sikur prej syve të saj dilte një dritë që vështronte përtej tyre, përtej bjeshkëve, përtej vargmaleve. Ktheu supet ngadalë e u nis drej urës që e nxirrte nga fortesa. Tek pusi i fundit para daljes, aty ku kishte mbushur ujë sa e sa herë, qëndronte në këmbë Nika. Më i bukuri e më trimi i gjithë zonës. Ai ia kishte prerë disa herë rrugën kur shkonte për të mbushur ujë, por nuk i kishte thënë kurrë asnjë fjalë. Vetëm sytë e tij dukej sikur i thonin që ajo do të ishte e tija. Ata sy zhbironin si shigjeta nën vetullat që i ngjanin dy harqeve prej rrufeje. Tek i kaloi pranë, Zana e Krojeve i hodhi një vështrim. Ai ishte i zbehtë si portreti i vdekjes. Zana u tremb. Hodhi edhe një hap ndërsa nga pas dëgjoi fjalët e Nikës: Po të ndodhi gjë, sytë e mi do të fiken në fundin e këtij pusi.

   Tek kampi turk pati njëfarë lëvizjeje kur panë që ura e Forcës së Kelmendit ishte ulur. Vuçi Pasha doli nga çadra dhe vuri dorën mbi ballë si për të parë më mirë. Mos duan të na sulmojnë tani në muzg këta arnautë të çmendur, pyeti veten nën zë. Por nga ura doli vetëm një njeri. Nga lëvizja delikate duhej të ishte femër. As kuaj, as karro lufte, as njerëz të tjerë të armatosur. Ura u ngrit sërish pas shpatullave të asaj femre.

   Vuçi Pasha diçka parandjeu. Me sa duket kjo ishte përgjigja e fermanit të tij. Dërgoi njërin nga të tijtë t’u thoshte rojeve që ta linin të kalonte femrën që po vinte në kamp. Dhe u fut brenda për t’u përgatitur.

                                             *   *   *

   Një dritë e pazakontë në hyrje të çadrës ia lëbyri sytë Vuçi Pashës. Për një çast mendoi se ishte drita e argjendtë e hënës, por asnjë mbrëmje hëna nuk kishte hedhur rreze në çadrën e tij. Drejtoi shtatin dhe mbeti i shtangur. Çfarë ishte kjo qënie përpara tij? Mos kishte dalë nga legjendat e çuditshme të këtij vendi të mallkuar? Nga rridhnin gjithë ky hir e kjo bukuri që ai nuk e kishte parë në asnjë skaj të perandorisë? Përpara tij ishte një vajzë shqiptare. Virgjëresha që kishte kërkuar me fermanin e tij. Tek e shihte mendoi se kurrë nuk kishte firmosur ndonjë ferman më fatsjellës se ky.

   Vajza rrinte në këmbë përpara tij. Nuk e ulte vështrimin siç bënin zakonisht çengitë kur hynin në çadrën e tij. E vështronte me ngulm si t’i thoshte: Më kërkove? Ja ku më ke, pasha i perandorisë së madhe.Unë jam një vajzë e padëgjuar e maleve shqiptare…

   Pashaj ishte i hutuar. Bëri një sjellje të pazakontë duke iu përkulur bukurisë së saj dhe duke e ftuar të ulej në minder. Pastaj sytë e tij u ndalën në fytyrën e freskët, nuk guxoi të ndalej në sytë e saj sfidues, e zbriti vështrimin në gjinjtë e saj që u ngjanin frutave të paprekura nga askush, në ijet e saj që lakoheshin me naze drejt këmbëve ndjellëse ndonëse vetëm sa ravijëzoheshin lehtë nën veshjet e saj me hijeshi të pashoqe. Tamam virgjëreshë, siç e kam kërkuar, mendoi me vete Vuçi Pasha dhe ndjeu t’i ndizej gjaku në damarë. Kishte mbaruar mahnitja e çasteve të para dhe tani po zgjoheshin epshet që ia errësonin sytë dhe arsyen. Kështu i ndodhte gjithmonë kur ishte në praninë e femrave. Kjo virgjëreshë e freskët shqiptare ia dalldiste edhe më keq arsyen dhe nuk po i pritej që ta kishte në krahë.

   U ul përkrah saj në minder dhe iu afrua aq sa mund ta prekte për ta përkëdhelur. Ia vuri duart në supe dhe u shtri ngadalë duke e tërhequr mbi trupin e tij. Mbylli sytë në pritje të kënaqësisë së paprovuar kurrë më parë. Papritur ndjeu një therje të mprehtë në gjoks dhe nuk pati kohë as të lëshonte zë. Trupi filloi të dridhej dhe një gulsh gjaku rrodhi mbi minder. Pashai turk dha jetë në çast.

   Zana e Krojeve qëndroi pa lëvizur deri sa u bind që pashai kishte vdekur. Pastaj tërhoqi ngadalë shtizën e mprehtë prej hekuri që kishte ngulur në zemrën e tij, e fshiu mbi mbulesën e minderit dhe e fshehu sërish nën veshjen e saj. U ngrit e doli ngadalë nga çadra, ku dy rojet e nderuan me qëndrim gatitu. Tek dalja e kampit ndeshi sytë e egër të një femre, që ishin gati t’i hidhnin zjarr mbi trup. Por Zana e Krojeve nuk e begenisi vështrimin e saj,veç shpejtoi hapin shtegut përtej lumit,që ngjiste për tek fortesa.

   Hanëm Avna, e xhindosur për fyerjen që i kishte bërë pashai, u nis drejt çadrës së tij. Pak çaste më vonë ajo lëshoi një britmë nga çadra e Vuçi Pashës. U muar vesh që pashai turk kishte vdekur dhe në kamp filloi zallamahia. Ranë tamburet e alarmit. Nga muret e Forcës së Kelmendit malësorët dëgjonin tamburet dhe shikonin gjurulldinë e panikut në kampin turk.

   -E shitoi Zana jonë pashanë e Turqisë,-tha Prenush Cali, ndërsa pa rojet që e ulën urën dhe vajzën që hyri sërish në fortesë.

Janë disa mite mbi figurën e Zogut prej historiografisë dominante, të cilat përgënjeshtrohen lehtësisht po prej fakteve që kjo historiografi ka zbuluar apo ka lënë në errësirë sipas oreksit politik të kohës kur janë formuluar ato qëndrime. A ka në këto mite inerci qëndrimesh, bindje shkencore të painteresuara, gjykim me metrin e kohës së sotme, apo çfarë…?

Po ku mbështetet ky gjykim i nxirë i figurës së Mbretit Zog?

Tekstet e historisë me autorë shqiptarë që dominojnë rozën e historianëve shqiptarë me eksperiencën e tyre, ato që dominojnë literaturën historike në qarkullim në vend, e shohin në mënyrë tërësisht të zezë figurën e Ahmet Zogut, Mbretit të shqiptarëve në shekullin e 20-të. Kjo ngjyrosje mbetet ende e fortë dhe për shkak se emrat që bartin këtë pozicionim janë autoritarë në shkencë dhe ata që i kundërshtojnë janë ende emra të rinj.

Derisa të shkojmë te një gjykim i ekuilibruar mbase duhet të kalojë edhe më shumë kohë. Ka disa autorë të rinj shqiptarë që pretendojnë të paktën një shikim me shumë ngjyra të kësaj figure, por ata nuk kanë shitur aq kopje në veprat e tyre sa autorët e vjetër apo me peshë më të madhe. Po ashtu dhe autorët e huaj që kanë shkruar me realizëm për mbretërinë nuk kanë arritur të zënë vendin që duhet në tregun e pikëpamjeve mbi historinë. Në këtë gjendje të fakteve historike, pra atyre të servirura, megjithatë ka vend për hipoteza të reja qoftë dhe për të nxitur debatin publik dhe për të nxjerrë atë nga këneta ekzistuese, edhe pa asnjë lloj pretendimi shkencor. Pa u mbështetur mbi fakte të reja, por thjesht dhe vetëm mbi riinterpretimin e të vjetrave.

Miti i parë. Mbreti Zog nuk është trashëgimtar i një familjeje të madhe mbretërore dhe ai e krijoi vetë mbretërinë. Kjo është plotësisht e vërtetë dhe riinterpretimi qëndron në një moment shumë të thjeshtë. Kur fillojnë mbretëritë si forma shtetërore, nga e marrin titullin mbretërit e parë të një dinastie? Nga Zoti, siç pretendonin dikur? Nga asamble të zgjedhura, siç e krijoi Zogu, apo me vetëzgjedhje? Nuk po merremi me pikturimin e Zogut si satrap injorant, kur një nga kundërshtarët e tij më të mëdhenj shumicën e kohës, Faik Konica, thotë se gjatë viteve të Luftës së Parë Botërore nuk lanë pa parë shfaqje të re të operas në Vjenë. Pra dhe monarkia jonë do të kishte një fillim, mjaft që ai të ishte i ligjshëm.

Miti i dytë. Mbreti Zog ka vrarë shumë kundërshtarë të vet politikë. Nuk është provuar në mënyrë të pakundërshtueshme se në disa prej vrasjeve të figurave politike si L. Gurakuqi, Avni Rustemi dhe ndonjë tjetër – Bajram Curri u vra në një operacion policor – qëndron ai mbrapa këtyre vrasjeve. Por le ta marrim për të mirëqenë këtë hipotezë. A nuk ishin paksa të ashpër rivalët e vet politikë, që nuk i zgjidhnin hesapet me Mbretin me zgjedhje, me rrugë politike, por me atentate? Sa atentate i janë bërë Mbretit? Dhe cila ishte rruga që ai ndoqi për të luftuar kundërshtarët e tij politikë, në një kohë kur dënimi me vdekje duhet të ishte normal? A e përdori Zogu dënimin me vdekje ndaj komunistëve, siç bëri Enver Hoxha me shumë prej intelektualëve apo pinjollëve të familjeve borgjeze?

Miti i tretë. Zogu erdhi me ndihmën e serbëve në pushtet dhe ishte njeriu i tyre. Është tërësisht e vërtetë se Zogu erdhi në pushtet me ndihmën e Serbisë, që ishte, në fakt, toka mikpritëse e shumë prej bashkëluftëtarëve të Enver Hoxhës, siç ishte Myslym Peza, Haxhi Lleshi apo të tjerë. Dhe, në fakt, Zogu këtu nuk bëri ndonjë dallim nga Enveri, që u instalua në krye të Partisë Komuniste me ndihmën e komunistëve serbë, apo Berisha dhe Nano që u mbështetën te ndihma e partive motra greke për të ardhur në pushtet. Berisha, në fakt, edhe sot mbështetet te ndonjë mik serb. Pra, liderët shqiptarë janë mbështetur te fqinjët historikisht. Por duhet pranuar, ama, se Zogu u shkëput prej serbëve shumë shpejt. Dy traktatet që Zogu nënshkroi me Italinë në vitin 1926 dhe në vitin 1927, ishin qartësisht traktate antigreke dhe antiserbe. Atëherë cilat ishin koncesionet që Zogu u bëri serbëve?

Miti i katërt, Zogu i dha Shën Naumin dhe një pjesë të Vermoshit serbëve sipas Marrëveshjes me Pashiçin – ky mbetet të jetë koncesioni më i madh. Na duhet të riinterpretojmë faktet apo të nxjerrim në dritë më të plotë faktet që historiografia e majtë, edhe në ditët e sotme, i mban në errësirë. Marrëveshja me Pashiçin s’ishte marrëveshje ndërshtetërore, por marrëveshje midis dy personave privatë, megjithëse të dy u bënë kryeministra disa muaj pas kësaj marrëveshjeje. Ndërkohë, nga 16 pika të kësaj marrëveshjeje, nuk ka realizim të asnjërës, me përjashtim të realizimit të pjesshëm për Shën Naumin dhe Vermoshin, por me shkëmbime territoresh, që ka nevojë për sqarim. Ishte me të vërtetë kontradiktore logjika krahasuese e një historiani të çështjeve diplomatike para pak ditësh në një artikull. Ndërsa nuk e quante marrëveshje, të ashtuquajturën Marrëveshje të detit me Greqinë, meqenëse nuk u ratifikua në parlamentet e të dyja vendeve, konsideronte marrëveshje atë të Zogut me Pashiçin, që s’kaloi asnjë hap të iterit diplomatik. Inercia e tij në qëndrimet e dikurshme shkonte dhe më tej. Ai fliste me hollësi për sipërfaqet që Zogu i dha Jugosllavisë në Vermosh – jo tërë Vermoshin – por konsideronte të parëndësishme ato sipërfaqe që Zogu i kishte marrë në këmbim Jugosllavisë në zonën e Pogradecit, pa dhënë emrin e tyre, por vetëm të një fshati – Peshkëpije. Cili prej historianëve dominantë ka bërë ndonjë analizë të vlerës strategjike të këtyre territoreve, por vazhdimisht paraqitet sikur Zogu dha pa asnjë kundërvleftë Shën Naumin? A kishin këto territore afër një rruge të rëndësishme që lidhte Tiranën me Korçën dhe juglindjen e Shqipërisë ndonjë vlerë strategjike dhe si raportohet kjo vlerë në raport me vlerën e Shën Naumit, arsyetim që e bënte Mehdi Frashëri, diplomati i shkëlqyer, mbrojtësi i Çamërisë dhe negociatori i marrëveshjes? Kur të bëhet kjo analizë, atëherë në mënyrë të qetë mund të pranojmë tradhtinë e Zogut me Shën Naumin. Më në fund, edhe po të konsiderosh marrëveshje atë me Pashiçin, Zogu nuk respektoi kurrfarë pike tjetër.

Miti i pestë. Zogu ia shiti Shqipërinë Italisë. Të gjitha marrëveshjet e Zogut me Italinë nuk kanë asnjë ndryshim të madh, madje ngjajnë më favorizuese se sa ato që qeveritë tona të pas ‘90-s bëjnë me Italinë apo me shtetet fqinje. Zogu nuk mund ta shihte Italinë me sytë e pas 1939-s, sa kohë që dhe fuqitë perëndimore kishin marrëdhënie normale me të. Me këtë optikë s’mund të krahasohen ato marrëveshje për nga vlerat e mëdha monetare që ai ka marrë, destinuar për zhvillim infrastrukture, arsimi etj. Ky mit bie thjesht nëse shikojmë veprimin e fundit të Zogut. Nëse Zogu do të ishte blerë nga italianët, pse vallë ai nuk qëndroi si mbret në Shqipëri, duke pranuar në territorin e vendit ushtritë italiane që do të sulmonin Greqinë dhe që vendoseshin sipas traktateve të mbrojtjes reciproke firmosur me Italinë? Pse Italia financoi revoltën kundër tij, që do të shërbente si pretekst për ndërhyrjen e armatosur italiane?

Miti i gjashtë. Zogu nuk ndenji në Shqipëri për rezistencë ndaj italianëve. Plotësisht e vërtetë. Zogu me frikën e dezertimit të një pjese të kuadrit politik dhe ushtarak që ishin rreth tij, të blerë nga vendi fqinj, nuk bëri guximtarin si ndonjë mbret apo kryeministër i Greqisë. Zogu vetë nuk rezultoi trim të vritej në luftë apo të mbathte opingat, siç premtoi. Por ka disa rrethana lehtësuese. A nuk ishte drejtues i Ushtrisë Mbretërore Abaz Kupi, apo dhe vetë Mujo Ulqinaku? A nuk bëri kjo ushtri një rezistencë të respektueshme, siç thotë historiani Bernd Fisher, që flet për 300-400 të vrarë në radhët e italianëve? A nuk ishin zogistët e Kupit të vetmet njësi rezistence në Shqipëri deri afër mbajtjes së Konferencës së Pezës? A nuk ishte kjo arsyeja pse ata u ftuan në atë Konferencë dhe Kupi ishte drejtues i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇSH? Për këtë flet Fisher, flet historiani austriak Neuwirth etj. Ikja e Zogut, megjithëse jodinjitoze, e prishi fabulën e pushtuesit se ushtria italiane u vendos në territorin tonë sipas Traktatit të Aleancës së vitit 1926. Pra kjo ikje e Mbretit Zog solli si pasojë juridike konfirmimin legal të pushtimit, dhe jo të ndonjë bashkimi konsensual me Italinë. Vetëm grekët përdorin si argument të vazhdimësisë normale shtetërore nga Zogu tek italianët, faktin që kurorën shqiptare Viktor Emanuelit ia dha një përfaqësi e Asamblesë së Zogut, por jo vetë ai. Madje, pjesa më e madhe e zotimeve në favor të Jugosllavisë, parashikuar në marrëveshjen me Pashiçin (bashkimi personal i dy kurorave, i ushtrisë etj.) iu akorduan Italisë pikërisht prej kësaj përfaqësie parlamentare, dhe jo prej Zogut që i refuzoi.

Miti i shtatë. Zogu mori gjithë floririn e thesarit të shtetit. Këtu kemi një mitologji të pastër komuniste. Nëse do të kishte marrë të gjithë thesarin, s’kuptohet se si mbeti thesar që e gjetën italianët, u kaloi gjermanëve dhe përfundoi në Berlin, prej nga ku u mor pjesërisht prej anglezëve si dëmshpërblim për incidentin e Korfuzit. Nëse Zogu do të merrte një pjesë të floririt me procesverbale të rregullta, siç dhe është provuar, për të mbajtur një administratë minimale në mërgim apo edhe për të mos ia dorëzuar pushtuesit, nuk shikohet se ku është problemi sa kohë që ai përfaqësonte apo besohej se përfaqësonte shtetin shqiptar në mërgim.

Miti i tetë. Zogu nuk u pranua në Angli si oborr në mërgim. Kjo është e vërtetë pjesërisht, sepse Britania e Madhe mbajti në një formë të caktuar akreditimi pranë Mbretit Zog atë që para pushtimit ishte ministër i saj në Durrës. Por, edhe nëse e marrim të mirëqenë këtë fakt, nuk duhet të harrojmë se Britania e Madhe, në aleancë me Greqinë, kishte vendosur për ndarjen e Shqipërisë në favor të fqinjit jugor në përfundim të luftës. Zogu, si përfaqësues i shtetit shqiptar, i vazhdimësisë së tij në kufijtë e paraluftës, ishte pengesë formale, ndaj kështu shpjegohet dhe ftohtësia angleze në trajtimin e tij. Sa për etiketimet ironike angleze kundrejt Zogut, sikur të shohim në arkiva se si shprehen për udhëheqësit tanë të pas ‘90-s apo për Enver Hoxhën, mund të tronditeshim shumëfish.

Në përfundim, me gjithë defektet e mëdha për të cilat është folur shumë, Zogu nuk bëri akte tradhtie as ndaj Serbisë, as ndaj Italisë, as ndaj Greqisë. Nuk u fali kishën kombëtare grekëve, u qëndroi me dinjitet atyre, zhvilloi beteja me ta dhe në skenën ndërkombëtare, kërkoi pronat e shqiptarëve vazhdimisht dhe stabilizoi marrëdhëniet me fqinjët në përgjithësi. Ai e zhvilloi vendin në përputhje me aftësitë e klasës politike të nivelit më të lartë që ai përfshiu në qeverisje, nivelin e emancipimit të shoqërisë shqiptare. Ai e forcoi ndjenjën kombëtare dhe më në fund nuk bashkëpunoi me armiqtë e Shqipërisë, Jugosllavinë dhe Greqinë, për të ndenjur në pushtet apo për të ardhur sërish pas luftës, siç pretendojnë në mënyrë të pazëshme disa historianë të rinj të së majtës.

Nga Mentor Nazarko

Gjekë Gjonaj                 

Pas një ideje më se  dhjetëvjeçare  gjellëbërësit e Ulqinit  arritën të tubohen  dhe të themelojnë  shoqatën me qëllim të ruajtjes dhe kultivimit të gatimeve  tradicionale. Themelues dhe  nismëtar për jetësimin e  kësaj ide  është  gjellëbërësi  i njohur i këtij qyteti, me një karrierë të suksesshme  shumëvjeçare  në hotele e restorante të njohura evropiane dhe botërore, të cilat  i frekuentuan  figura të njohura  të politikës, biznesit, estradës, kulturës dhe artit, Zef Koçavi, i cili u zgjodh edhe kryetar i shoqatës. “Themelimi i saj  ka qenë një imperativ i kohës dhe nevojë e kahershme  e këtij qyteti të lashtë bregdetar, i cili veprimtari  kryesore të tij ka turizmin, që ndërlidhet ngushtë me  gjellëtarinë pa të cilën veprimtari   as që mund të ekzistojë e as të    jetë i suksesshëm. Prandaj, formimi i saj, për herë të parë  është një hap i rëndësishëm  dhe një gurë i çmuar në   mozaikun e   rimëkëmbjes së  kuzhinës  shumë të pasur  të Ulqinit me specialitete vendase, dikur shumë të njohura për shijen e tyre të veçantë  nga  turistë vendas dhe të huaj, kurse   viteve të fundit për fat të keq   cilësia e tyre  është zbehur mjaft, në mungesë të  kuzhinierëve ulqinakë  profesionist shumë të kualifikuar, të cilët kanë qenë  të   përgatitur në të gjitha aspektet e përgatitjes së ushqimit”, thotë Kovaçi.    Sipas tij Shoqata e Gjellëbërësve të Ulqinit, përveç ruajtjes së traditës së kuzhinës të këtij qyteti,  synon  bashkimin e të gjithë gjellëbërësve të kësaj komunë  dhe shkëmbimin e përvojave dhe eksperiencave  të mjeshtërve të përgatitjes së  gjellëve dhe gatesave tjera , të cilët  do të përpiqen  që njohuritë e tyre t’ua përcjellin  gjeneratave të reja  të interesuara për këtë profesion.  Përveç kësaj shoqata do të  angazhohet seriozisht në  stimulimin e  gjellëbërësve të rinj vendas dhe ngritjen e aftësimit të   tyre profesional në të mirë  të tyre dhe të gjellëtarisë së Ulqinit”, shprehet Kovaçi.  

Anëtarët e Kuvendit të kësaj shoqatë, Dushko Radinoviq, Sadik Demiri, Dragan Briskoviqi, Simë Llukiqi, , Simë Stanoviqi, Ibrahim Shaptafa dhe Gjergj Marlukiqi, thonë se janë të hapur për  bashkëpunim me të gjithë gjellëbërësit e Ulqinit dhe i ftojnë ata që t’u bashkëngjiten atyre  të vetëdijshëm se vetëm së bashku mund të arrijnë realizimin e objektivave  të  shoqatës, e cila, siç pohuan ata, fillimisht ka  fituar një  mbështetje dhe përkrahje   të madhe nga  kolegët   dhe shoqatat  simotra në Kosovë, Shqipëri, Francë, Gjerman, Itali e tjerë.  

Vlen të përmendim se kryetari  Shoqatës së   Gjellëbërësve të Ulqinit, Zef Kovaçi  është autor i  librit  vëllimor  “ Bazat e Gastronomisë me receta ndërkombëtare”, ku  janë përfshirë   të gjitha produktet ushqimore me origjinë bimore, shtazore, ose të përzier dhe metodat dhe mënyrat e përgatitjes të ushqimeve.

Nga Ailda Mëngjesi

20 vjet për ta jetuar dhe 1 vit për ta njohur Amerikën!

Kur preka kontinentin e ëndrrave 20 vjet më parë ishte një diteë e ftohtë akull dimri.

Pas kisha lënë Tiranën gri e të lageësht, mjegulluar nga lotët e nxehtë të prindërve dhe një lloj hutimi me dhe pa shkak që me kishte pushtuar.

I gjithë udhëtimi kaloi si në kllapi mes ca ethesh të forta të pashpjegueshme, të cilat u zhdukën me të prekur tokën e premtuar.

Dritat që projektoheshin nga dritarja e avionit ishin imazhi i fundit që sillja me vete mbi Amerikën, atë që kisha krijuar nga filmat e Hollivudit dhe imagjinata e një njeriu rritur në një vend të vogël e të izoluar si ai i yni.

I pari i shtëpisë ku erdha, qëlloi një njeri shumë i shkolluar, i lexuar dhe mbi të gjitha i mençur. Ditë pas dite filloi të më njihte në bisedat tona me koncepte të reja, të padëgjuara më parë dhe që më dukeshin aq të çuditshme e të pabesueshme, sa ndonjëherë nuk arrija t’i merrja as seriozisht.

Kështu nisa të dëgjoja mbi kombet dhe axhendat, mbi rendin e ri botëror dhe projektuesit e tij, mbi duart e atyre ‘underground’, që lëvizin fijet e buratinëve në skenën politike si dhe leksione pa fund historie, të cilave herë u vija veshin, herë jo.

Jeta pastaj mori kthesa e kaloi në udhëkryqe nga më të papriturat, por një gjë mbeti e sigurt. Fjalët e njeriut të mençur, filluan të bënin përherë e më shumë sense tek unë.

Nuk përbën çudi atëhere që ditë pas dite, muaj pas muaji e vit pas viti, të ishte formuar brenda meje një anë e panjohur imja, konservatorizmi.

Kjo së bashku me besimin në Zot, bënin të përjetoja me siklet udhëtimin nëpër këto dy dekadat e fundit të Amerikës.

Bjerrjen e të gjitha vlerave, duke filluar nga ato shpirtërore, deri tek mënyra e jetës, duke filluar nga arti tek sistemi arsimor, duke filluar nga identiteti gjinor, tek ngrohja globale. Atyre që diskutoheshin dhe atyre që jo. Bija në kundërshti përherë e më shumë me të njohurit e mi liberalë, por të gjitha këto në një mënyrë aq spontane, sa nuk bënin kuptim as brenda meje dhe sigurisht as nuk mund t’u vija emër.

Në 2016-ën për herë të parë u nxita nga një impuls i brendshëm të votoja. Ishte vota e parë që hidhja në jetën time. Dhe pa ditur shumë, dija me siguri arsyen përse e hidhja. E hidhja për NDRYSHIMIN.

Donald John Trump nuk më interesonte shumë. Ekoja e bisedave të tim biri vetëm 10 vjeçar atëhere me të jatin arrinin deri tek unë dhe më ngacmonin fare pak trurin tim indiferent ndaj politikës.

Mireëpo kjo indiferencë u lëkund përnjëherë kur presidenti i sapozgjedhur Donald Trump u bë epiqendra e të gjitha diskutimeve që nga dita e inaugurimit e në vijim. Ndodhi të shkoja në një Konferencë mjekësore në Washington DC fill pas kësaj dhe çdo lektor, pa egzagjerim çdonjëri prej tyre e hapte leksionin e radhës me 1 minutë zi dhe romuze mbi njeriun e sapozgjedhur i parë i vendit.

Ku e njihnin gjithë këta njerëz Donald Trumpin aq mirë, sa të predikonin perfomancën e tij politike? – ishte pyetja e parë që filloi të më mundonte.

Kjo e gjitha ishte aq anormale dhe aq turbulluese për intuitën time, sa filloi të krijonte efektin e kundërt. Sa më shumë dëgjoja ta përgojonin dhe anatemonin një njeri, në logjikën time fare padrejtësisht, aq më shume shtohej një dozë e lehtë admirimi brenda meje. Nuk e ndiqja politikën, por krahas refrenit 3-4 vjeçar anti-Trump, ndjeja se jeta me ishte bërë më e lehtë.

Më pak taksa, benzina më e lirë se kurrë, niveli i jetesës më i lartë nga sa e mbaja mend ndonjëherë, një lloj uniteti që ka një dhe vetëm një emërues të përbashkët, suksesin, filloi të perçohej në ajër.

Ndërkohë jashtë vëmendjes sime, dhe në vështrimin tim periferik vazhdonte farsa 3 vjeçare e impeachment-it, koret e tam-tameve anti- Trump si edhe shumë plane të tjera të cilat u shpalosën in “full sight” në 2020-ën.

Bashkë me pandeminë, një mënyrë e re jetese u forcua tek ne, me gjithë spektrumin e absurditetit të vet, dhe kureshtja individuale, por dhe ajo profesionale më bënë të filloja të ndiqja presidentin e Amerikës, në daljet e përditshme për shtyp. Atëherë fillova të njihja Donald Trumpin, jo nëpërmjet fjalëve, por nëpërmjet punës së tij titanike. Ajo që më bëri ta adhuroja ishte etika e punës. Unë nuk mund të mos dashurohem me njerëzit punëtorë e të suksesshëm, kjo është një dobësi e njohur imja.

Dhe në mes të gjithë kësaj, kur nga njëra anë, njerëzit ishin dënuar me arrest shtëpie, kur predikuesit dilnin përditë me guide-lines për të na marrë frymën dhe instaluar në vend të saj frikën brenda nesh u ndez në Amerikë një rrëmujë e padëgjuar më parë, nga një vrasje e cila krijoi në vendin e bekuar një luftë raciale nga hiçi, një gjueti shtrigash ndaj gjithçkaje tradicionale, thyer nga britmat “Defund Police” Black lives matter” “Say her name”, vrasje, shkatërrime, pasiguri.

Colombusi u hodh me kokë poshtë dhe Linkolni u perçudnua. Çmenduria nuk kurseu as Mount Rushmore. Duhej fshirë historia…

Dhe automatikisht brenda teje krijohej një pështjellim, një trazim, një lloj cikloni ndjesish si ai kur të ka zënë deti dhe lëkundjet vazhdojnë, e në të gjitha këto, i vetmi person i cili mban akoma ekuilibër, mbetet timonieri.

Kur i madh e i vogël i jetës publike amerikane instalonte frikë, Donald Trump induktonte qetësi si i vetmi ekuilibër.

Ishte ai, kundër masave drakoniane të izolimit masiv, ishte ai pro jetës, pro shkollës, pro kishës dhe që kur këtë të fundit e dogjën vandalët në këmbët e Shtëpisë së Bardhë të më dukej si hero, kur me Biblën në dorë i doli përballë tërbimit të djajve për t’i qetësuar, pavarësisht se ata u tërbuan më keq.

Atëherë brenda meje filloi të plotësohej korniza e plotë e asaj që ishte duke ndodhur, si atëherë kur jemi duke vendosur pjesëzat e fundit të një puzzl-i gjigant, dhe më në fund arrin të kuptosh, se gjithçka kishe dëgjuar më parë paska qenë e vërtetë.

Se Politika dhe Padronët e saj nuk mund të pranonin një të jashtëm, dhe për ta eleminuar atë, nuk përtonin të nxisin luftëra, brenda dhe jashtë vendit. Se mekanizmat që drejtojnë botën vërtiten nga paraja dhe jo nga idealet, se për këta njerëzit janë thjesht ca milingona dhe mund të shtypen edhe me këmbë.

Përse e bëjnë këtë?

Divide-and-conquer! Ka ekzituar që nga Roma e lashtë, shumë më herët ndoshta. Dhe është shumë më kollaj të sundosh njerëz pa atdhe, pa fe, pa familje madje dhe pa identitet (gjinor). Për të arritur këtu ishin dashur dekada, dhe kokët e kuçedrës ishin përhapur kudo, që nga qeveria tek sistemi gjyqësor, që nga sistemi arsimor, tek aktivistët e shoqërisë së lirë civile.

Mirëpo po të kesh lexuar, që nga Bibla deri tek Mitologjia, e kupton se kështu ka ndodhur që nga fillimi i kohërave. E me gjasa ka për të ndodhur dhe në dhjetëra mijëra vitet ne vijim. E Mira do vazhdojë të përleshet me të keqen, dhe sikur bota pastaj të bjerë në errësirë me qindra vjet, do zgjohet një ditë, dhe do vazhdojë jetën.

Dhe qetësohesh. Papritur e gjen veten në anën e gabuar të historisë- por më të kthjellët se kurrë.

Mua më ndodhi me Amerikën!”

Nga Brikena Bogdo

Përballja Tramp-Soros, pavarësisht se serviret me forma të reja, në thelb është e mbështetur mbi ideologji të vjetra; e majta e djathta, konservatorizëm-liberalizëm, progresizëm-regresizëm, globalizëm-sovranizëm.

Kur një ide shndërrohet në ideologji? Kur merr përmasa përtej personit që e hedh? Kur përdoret nga elitat politiko-ekonomike, apo ka impakt edhe shumë më gjerë në shtresa të mesme dhe më të ulta? Arrin Sorosi statusin e sorosizmit? Soros përveç shoqërisë së hapur, një lëvizje tepër e diskutueshme, përveç se bëri disa lojra në bursë dhe u bë nxitësi i disa revolucioneve portokalli apo të kuqe, nuk prodhoi, as mirëqenie, as paqe, as zhvillim. Globalizmi sorosian rezultoi, më se shumti, një lëvizje e strukturuar në mbështetje konkrete të lëvizjeve të majta. Globalizmi i nxitur nga ai, një formë e kamofluar e internacionalizmit proletar, përveç se ishte e nxitur artificialisht, jo një shkëmbim kulturash, ideshë, lëvizje e lire dhe e natyrshme, ishte një tendencë e rrezikshme për transformimin demografik, rracor, antropologjik të klasave, të vendeve europiane, por edhe më gjerë. Prandaj, do të mbetet utopi ashtu si Marksi, kur hodhi idenë e përhapjes së komunizmit, në të gjithë botën, duke e quajtur internacionalizmi proletar. Edhe Marksi kishte parasysh revolucionin proletar, në të gjitha vendet e botës, për të vendosur komunizmin njëkohësisht, globalisht, një shoqëri pa klasa në të gjithë rruzullin, një botë unike, pa të pasur dhe të varfër. Kjo u quajt utopi, sepse historia e ka treguar, të paktën deri tani, që vendet nëpër botë e kanë të pamundur të zhvillohen njëkohësisht, pasi janë multikulturë, multirracë, me zhvillime të ndryshmë ekonomike, ku klasat shoqërore kanë zhvillime të ndryshme në vende të ndryshme, me ndikim të drejtpërdrejt në zhvillimin ekonomik. P.sh. shteti grek, klasën e mesme e ka 80% të shoqërisë, ndikuese e drejtpërdrejtë, në zhvillimin e ekonomik të vendit, në krahasim me një vend tjetër, ku përqindja e shtresës së mesme është  më e ulët.

Shoqëria e hapur e Soros, më së shumti, ka rezultuar një lëvizje për të vendosur figurën e tij në qendër të botës, themeli i diktaturave, dhe jo qytetarin, që është themeli i demokracisë. Përtej retorikave, lëvizjet e tij kanë qenë thjesht për pasurim  personal, apo lojra politike për të ndërhyrë politikisht, nëpër vende sidomos të brishta, demokratike të lindjes, për të devijuar politikën e tyre majtas, pa dhënë zhvillim, paqe, apo mirëqenie. Domethënë, thjesht një lojtar i politikave të vjetra me një petk të ri, për qëllime personale. Soros diskutohet që ka qenë financues i disa lëvizjeve të majta, si BLMatter, që kanë shkaktur trazira në vite, me tentativën e fortë për të depërtuar komunizmin edhe në Amerikë, pasi ky vend i qëndroi fort me “gjuetinë e shtrigave”, pas Luftës së Dytë Botërore, mos depërtimit të komunizmit.  Ka nxitur revolucionin portokalli, për të cilën e ka deklaruar vetë në CNN. Mbështetës i fuqishëm apo dhe ideues i politikave emigratore, që ka ngjallur mjaft reaksione, në shumë vende të Europës. Me gjithë dëshirën e tij, me këto qëndrime dhe veprime, ai mbetet jashtë listës së ideologëve, për të fituar statusin e sorosizmit, ose të paktën, askush deri më sot, nuk e ka përmendur këtë, paçka se për mendimin tim e ka tentuar (këtë fakt e kam përmendur në një nga shkrimet e mia).

Ndërsa trumpizmi po diskutohet, tashmë në të gjithë botën, si frymë e sapo filluar, me tendencë për të vazhduar gjatë. Pse u sulmua, diskutua kaq shumë dhe pse fitoi statusin e trumpizmit përgjatë presidencës Trump? Pse u bë përpjekja nga demokratët që të digjej figura e Trump, përfundimisht, politikisht? Përse frika e një mandati të dytë të tij ishte e jashtëzakonshme, nga kundërshtarët politik? Trump, ndryshe nga paraardhësit e tij vuri në qendër të politikave të tij, qytetarët amerikanë, thelbi i damokracisë (demos- popull, cratio-pushtet) dhe zgjidhjen e problemeve të brendshme pa u përzier shumë në çështjet e jashtme, ndryshe nga paraardhësit, që kanë kontribuar për ta bërë botën më të pasigurtë, me plot tensione dhe përplasje, sidomos në Lindjen e Mesme. Trump bëri ndryshimin e megapolitikës botërore, pasi mënyra agresive e trajtimit të politikës së jashtme amerikane, solli një ndjenjë antiamerikane në vitet ‘80-;90, dhe forcimin e terrorizmit islamik që kulmoi me sulmin e 11 shtatorit, kur vdiqën rreth 3 mijë amerikanë. Trump eci diametralisht kundër, në kahun e një politike soft, që duket sikur e nxorri Amerikën në plan të dytë, në rrafshin ndërkombëtar, por në fakt, bëri një të mirë në rrafshin botëror, uli tensionet si dhe pakësoi episodet e rënda terroriste nëpër botë, duke i sjellë disa suksese në rrafshin e politikës së jashtme. Bëri që t’i ulej hunda diktatorit koreano verior Kim Jong Un, që paraqiste kërcënim bërthamor për të gjithe botën. Gjithashtu, Trump ishte ndërmjetës i marrëveshjes së paqes mes Izraelit dhe disa  vendeve të botës arabe.

Në politikat e brendshme uli taksat nga 35% ,në 21%, papunësinë e uli në minimum historik, sipas të dhënave të fundit të 2019-ës. Në tre mujorin e parë të 2020 arriti prodhimin e përgjithshëm bruto, në nivele të larta, që nuk ishin parë, që pas Luftës së Dytë Botërore.

Ajo që e diferencon Trump është, që ai nuk i përkiste politikës aktive të mirëfilltë, duke mos u cilësuar politikan, por populist. Cila është diferenca midis politikanit të karrierës politike dhe populistit? Politikanët e karrierësë janë politikisht korrekt dhe populistët janë politikisht jokorrekt? Sepse, po serviret gjithmonë e më shumë termi populist, me konotacion negativ. Në fakt, si gjenezë, që te dyja fjalët kanë të njëjtin kuptim, që do të thotë: politikan (në shërbim të qytetarëve), me rrënjën e fjalës polis (qytet), ndërsa populizëm, e lidhur me popullin d.m.th. në shërbim të tij. Por pyetja mundet të ngrihet ndryshe; Mos politikanët e karrierës janë shndërruar në elita politike, të shkëputura nga interesat e qytetarëve, që punojnë për interesat e tyre, duke humbur kuptimi i fjalës dhe qëllimi i veprimtarisë së tyre? Mos, elitës politike i pëlqen një individ, sa më i varfër për ta komanduar dhe drejtuar jetën e tij, ndërsa populistit i pëlqen një individ i fortë, zot i fatit të tij dhe prezent në vendimmarrje të rëndësishme? Të quash me konotacion negativ, si populist dikë, që punoi për qytetarin amerikan për mirëqenien e tij, ringriti sipërmarrësit amerikanë, rriti punësimin siç nuk ishte parë me dekada, bëri një reformë fiskale me ulje drastike taksash, dhe fuqizoi Ëall Street, reforma që sigurisht do të duhej të vazhdonin, këtu konceptet vendosen në një ngërç, por edhe të gjitha qëllimet e elitave politike komprometohen. Atëhere po të jetë kështu, përtej rrënjës së fjalës së njëjtë “politikan”, me “populist”, qëllimet janë krejt të ndryshme dhe ajo që është më e rëndësishme, efektet janë krejt të tjera. Nuk dua të them, që të gjithë ata që janë cilësuar populistë kanë arritur mirëqenie dhe zhvillim në vendet e tyre, por ishte Trump që megjithëse morri emërtimin e populistit, si negacion, bëri një hap në ekonomi, që sot po disktutohet fryma trumpizëm.

Politikat ekonomike të Trump fuqizuan shtresën e mesme, që është e lidhur drejtpërsëdrejti me fuqizimin e demokracisë,  me fuqinë e individit. Por më e rëndësishmja ishte që politika e tij dhe qasja ndaj individit, solli në kutitë e votimit individë që nuk ishin afruar prej vitesh, ose kurrë. Ai u bë zëdhënës i atyre që nuk përfaqësohen, duke sjellë një votim masiv, si pro, si kundër. Në një demokraci, është mëse normale dhe e shëndetshme të ketë qëndrime pro dhe kundër, sa më prezente dhe sa më pranë kutive të votimit. Kjo tregoi etjen e shoqërisë amerikane për t’u fuqizuar dhe përfaqësuar individualisht, sepse prej kohësh diskutohet që po tentohet ndryshimi antropologjik i shoqërisë amerikane. Një prej pyetjeve që rrjedh prej kësaj tentative është, sa real është rreziku që Trump hedh për depërtimin e komunizmit në Amerikë? Tentativa për ndryshimin antropologjik të shoqërisë amerikane ka filluar me ish presidentin Obama, që përkthehet në një individ sa më të dobët dhe shtet të fortë. Por, masiviteti i pjesmarrjes në zgjedhje  duke e çuar numrin e votuesve në Amerikë në 10 milion më shumë, se katër vjet më parë, në favor të Trump tregon që shoqëria amerikane është në reaksion dhe është pro këtij fuqizimi të individit. Amerika ka kohë që zien një paqetësi që po kërkon të shpërthejë prej kohësh, dhe kjo u duk më faktin që të dy kampet rritën numrin e votuesve. Konfrontimet si të tipit të sulmit të Capitol Hill është një çështje që i takon gjykatës, dhe fatmirësisht Amerika ka një sistem shumë të fortë drejtësie, që do e vendosë drejtësinë në vend.

Deri më sot, të gjitha politikat janë bërë, që të zbehet roli i individit, të varfërohet shtresa e mesme, me një botë sa më të varfër dhe me të pasur ekstrem, sa më pak, pra me ekstreme klasore, deri në zhdukjen e klasave, pra ëndrra e Marksit, por me një ndryshim esencial që do jetë një grusht njerëzish, ekstremisht të pasur, që do të komandojnë botën. Jo më kot përmenda pak më lart Greqinë ,vend që ka hedhur themelet e demokracisë, që ka një shtresë të mesmë prej 80%, që nuk varfërohet kurrë dhe ruan fort standartet demokratike, me individë të fortë, tejet të ndërgjegjsuar dhe tejet agresiv për çdo shkelje të demokracisë dhe të drejtave të tyre. Qytetari grek djeg Athinën për padrejtësinë më të vogël dhe askush nuk flet për autoritarizëm, në atë vend të vogël, por me demokraci të madhe.

Trump e njeh shumë mirë forcën e pavarësisë së individit, pasi vet forcën e tij e mbështeti tek pavarësia ekonomike dhe politike, jo sepse njerëzit e pasur janë politikanë të mirë domosdoshmërisht, por në rastin konkret, pasuria i mundësoi të ruante autonominë e tij në vendimmarrje edhe në traste të nxehta. Trump është pikërisht shprehja e Rusoit, në librin e tij “Rrëfimi”, në vitin 1782, ku thotë-“Paraja që zoterohet është instrument lirie, ndërsa paraja që synohet është instrument skllavërimi”. Trump e tregoi që ishte njeri i lirë, pavarësisht limiteve dhe gabimeve njerëzore.

Kjo është arsyeja përse Trump po fiton statusin e trumpizmit, luks që nuk po e arrin Soros. Një individ e fiton këtë status, kur bën veprime në zhvillim dhe për zhvillim. Ai eci në katër vjet dhe në fjalimin e tij të fundit tha: “Sapo kemi nisur rrugëtimin tonë”dhe “do të kthehem së shpejti në politikë”. Ajo që bëri Trump, përgjatë presidencës së tij katër vjeçare ishte që iu tregoi elitave politike, që bëhet ajo çka premtohet, qënka e realizueshme ëndrra për demokraci dhe vendosjen e qytetarit, në qendër të politikës, pavarësia dhe liria e tij, mirëqenia dhe paqja, kudo nëpër botë. Megjithese, elitës politike kjo nuk i pëlqeu, përsëri ky fakt nuk e zbehu shkëlqimin e Trump, mbase e bëri atë edhe më të fortë.

Gjekë Gjonaj

Qytetarët e Ulqinit janë mësuar që festat e fundvitit, të cilat konsiderohen ndër më të dashurat e vitit, t’i kremtojnë në atmosferë magjike, në ambiente të hapura, nën tingujt e mrekullueshëm muzikor të këngëtarëve të njohur vendas dhe të huaj, në  puhinë detare të natës. Festimet në vigjilje të vitit të ri  sivjet ishin shumë më të zbehta dhe më të heshtura se zakonisht. Ato u kremtuan mes gëzimit e lumturisë së dikurshme dhe mungesës së disponimit të sotshëm. E  gjithë kjo nga frika e përhapjes së pandemisë së koronavirusit dhe kufizimet e autoriteteve shëndetësore shtetërore.

Ulqinakët për gjatë kohë nuk mbajnë mend vit  më befasues, më të keq, më të mbrapshtë dhe më të vështirë se vitin 2020, i cili ua ka ndryshuar jetën e tyre në shumë mënyra. Ata kërshëndellat katolike, vitin e ri dhe krishtlindjet ortodokse i festuan në kushte të veçanta mes dritave zbukuruese të qytetit dhe hijes së pandemisë. Ndryshe nga vitet e përparshme këtë herë magjinë e fishekzjarreve në qiellin blu, yjeve të natës, koncerteve muzikore, këngëve dhe valleve e buzëqeshjeve të fëmijëve, të rinjve dhe të rejave, qytetarët e shijuan nga shtëpitë e tyre për shkak se ishte e ndaluar të merrnin pjesë në festime prej një virusi të padukshëm  e vdekjeprurës, i cili trazoi gjithë botën.

Në këtë atmosferë të zymtë festive ulqinakët e përcollën Vitin e Ri 2020, i cili u solli shumë probleme ekonomike, sociale, kulturore e shëndetsëore, madje edhe humbje jetësh të familjarëve dhe të afërmve të tyre.

Të lodhur nga pandemia e izolimi, të shqetësuar nga vështirësitë e shumta ekzistenciale dhe të brengosur për të ardhmen qytetarët pritën Vitin e Ri 2021. Jo, siç ishin mësuar viteve të mëparshme, por krejtësisht ndryshe.  Të mbyllur në gjirin e ngrohtë familjar, pa  shokë  e  miq, me thjeshtësi, privim dhe me dhimbje për ata njerëz që humbën  betejën me Covid-19.

Ulqini pas një viti shumë të vështirë në historinë e tij, në prag të natës së shumëpritur të ndërrimit të moteve gjeti forcë  dhe ndezi dritat e pemës së festave të fundvitit, duke përcjellë mesazhe shprese e besimi për një të ardhme më të lumtur, dhe më të ndritur të qytetarëve të tij me dëshirën e rimëkëmbjes sa më të shpejtë ekonomike të çdo familjeje ulqinake. Zbukurimet festive me drita shumëngjyrëshe dëshmojnë se jeta është më e fortë se gjithçka dhe se Ulqini nuk gjunjëzohet kurrë.

Ulqinakët hynë në vitin 2021 me shpresën se jeta normale pas kësaj mortaje të padukshme mund të kthehet pas vaksinimit të popullatës  dhe pastaj të festojnë përsëri si duhet. Për këto dhe shumë të pathëna të tjera viti që lamë pas do të mbahet mend gjatë si vit shkatërrues, tragjik e traumatik. Si vit i humbjes së shpresave dhe  i sfidave të shumta e të mëdha.

E populli e thotë bukur: Mos raftë me u harrua.