Një vend shumë civil me një histori të madhe që nuk arrin të gjejë një identitet të tijin dhe përfundon për t’u parë si kërcënim ndaj paqes. Çfarë i mungon që të futet në konsensusin e demokracive të mëdha? Dy ekspertë na e shpjegojnë duke ju përgjigjur dy pyetjeve të thjeshta.

Fuqia e huaj që i ka shkaktuar më shumë dëme sovranitetit iranian është pikërisht ajo diplomatikisht më e afërt me qeverinë aktuale të vendit: Rusia? Si e shpjegoni këtë kontradiktë?

Reforma dhe rritja e re ekonomike në Iran kanë kërkuar nivele të rinj çtensionimi dhe pajtimi kundrejt Perëndimit dhe është thelbësisht nga kjo që ka lindur dëshira bilaterale për të arritur marrëveshjen e 2015 lidhur me zhvillimin bërthamor të vendit (marrëveshje që parashikon impenjimin iranian për t’i vënë një fre kërkimit lidhur me bombën atomike në shkëmbim të heqjes së sanksioneve). Problemi është se shumë në establishmentin politik iranian nuk arrijnë ende ta pajtojnë këtë nevojë me frikën (në rast se nuk dëshirohet të quhet paranojë) ndaj idesë të një influence të Perëndimit ndaj Iranin dhe më shumë sesa të gjejnë një mënyrë për t’i riformuluar raportet preferojnë që të bëjnë obstruksionizëm. Në këtë natyrisht që, nga njëra anë, janë mbështetur nga interesat e Rusisë dhe, nga ana tjetër, prej “fajkojve” perëndimorë që duan të marrin në konsideratë asnjë hipotezë marrëveshjeje.

Frika nga influencat e huaja ka rrënjë të thella historike: për pothuajse dy shekuj Irani ka mbetur nën hijen gjithnjë e më shtypëse të fuqive europiane, me Rusinë që mëshonte nga veriu dhe Perandorinë Britanike që instalohej në Indi. Një situatë që për shumë aspekte thjesht pasqyronte lojërat e mëdha të forcës të shekullit të XIX, por efektet e së cilës u bënë akoma më të rëndë për shkak të rritjes eksponenciale të industrisë dhe fuqisë ushtarake në Europë, pse jo edhe të rënies paralele të forcë iraniane si pasojë e trazirave politike të shekullit të XVIII.

Kur në vitin 1892 Rusia futi në dorë territoret iraniane në Kaukaz, Irani e kishte humbur faktikisht statusin e tij prej fuqie në skenarin ndërkombëtar dhe për pjesën më të madhe të shekullit të mëpasëm ambiciet e tij politike dhe territoriale mbetën fuqimisht të kufizuara nga presioni britanik dhe ai rus. Bashkë me shtete të tjerë më të vegjël, u bë pjesë e “lojës” midis dy superfuqive rivale, e përshkruar mrekullisht nga Lordi Curzon në librin e tij “Persia dhe çështja perse” (1892) si «një skakierë me shumë gurë, në të cilën luhet për dominimin e botës». Por më vonë, në shekullin e XX, me tërhqejen e këtyre lojtarëve, Irani ka tentuar ta rifitojë statusin e tij fillestar të rëndësishëm.

Në perceptimin popullor iranian të dy protagonistët e ndërhyrjes së sotme janë bërë Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara, sidomos prej përfshirjes së tyre në rrëzimin e Kryeministrit nacionalist Mohammad Mosaddegh në vitin 1953. Duke filluar nga viti 1979, qeveritë e mëpasme janë kujdesur që populli të mos e harronte kurrë këtë episod traumatik dhe çdo herë që diçka shkon keq, Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe dhe Izraeli tregohen gjithmonë si përgjegjës në një farë mënyre.

Për shumë njerëz, revolucioni i vitit 1979 kundër Shahut properëndimor ka qenë e fundit e një serie tentativash me të cilat Irani synonte të rifillonte të vetëvendoste larg nga influenca e Perëndimit, tentativë që megjithatë ka dhënë rezultate me ulje ngritje në rastin më të mirë: vetë fakti që revolucioni ka vendosur një republikë islamike (domeëthënë një koncept politik në thelb perëndimor) mjafton i vetëm që të japë një masë të faktit sesa ishte e përhapur në vend prania e ideve perëndimore. Me të gjithë rezistencën e tij ndaj dominimeve të huaja, Irani i sotëm bart mbi shpinë këtë influencë në një formë shumë të dukshme e të prekshme dhe gjëja nuk duhet as të shkaktojë habi, nëqoftëse kihet parasysh se shumë intelektualë të vetë kësaj republike islamike janë arsimuar në Perëndim. Për ironi të fatit, fuqia e huaj që i ka shkatuar më shumë dëme sovranitetit iranian është pikërisht ajo diplomatikisht më e afërt me qeverinë aktuale të vendit: Rusia. Që kjo e fundit të mbesë e imunizuar nga çdo ankesë publike është demonstrimi më i mirë i natyrës thelbësisht politike të historisë që Irani i rrëfen vetvetes.

(Ali Ansari është Docent i Historisë Iraniane pranë St. Andrews University në Skoci)

Mospajtimi nënvizon dështimin e Presidentit Hassan Rouhani për t’i dhënë vendit një sistem socio – ekonomik më egalitar, pse jo edhe të luftojë korrupsionin. Si shpjegohet?

Konkurrenca për dominimin e Iranit zien prej mijëra vitesh: ajo që asistojmë sot lshtë një betejë e lashtë për të përcaktuar domethënien globale të Persisë dhe të ardhmen e politikave iraniane. Përpjekjet aktuale për ta dmeokratizuar dhe pluralizuar Iranin janë ekstensioni i një serie konvulsionesh që vendit i është dashur të kalojë në historinë e vonshme të tij: revoltat e fundit të ‘800 kundër monopolit mbi tregtinë e duhanit të dhënë Britanisë së Madhe, revolucioni kushtetues i 1906 – 1907, grushti i shtetit i orkestruar nga CIA amerikane dhe MI6 britanike që përmbysi Mohammad Mosaddegh dhe revolucioni kundër Shahut në vitin 1979. Midis sloganeve revolucionare kishte pavarësi, liri dhe “republikë islamike”: urdhërimet fillestare e revolucionit kishin të bënin tërësisht me të drejtat e të ashtuquajturëve të “shtypur”, gjë që shpjegon se pse mendjet më të mëdha të epokës (përfshi filozofin Michel Foucault) u magjepsën. Mendje që nuk gënjehen lehtësisht: kështu që duhej të kishte diçka të fuqishme në atë revolucion, për të vepruar në mënyrë të tillë që njerëzit të donin ta përqafonin me romanticizëm të tillë të sinqertë.

Por sot shumë iranianë kanë ndjesinë se këto objektiva kaq të lartë nuk janë transformuar në një kulturë politike mjaft të fortë e të diversifikuar sa të mund t’u përgjigjej nevojave të një popullsie me nivel të konsiderueshëm kulturor. Megjithatë, as demonstrimet më domethënëse pa revolucionit nuk janë konfiguruar si tentativa të drejtpërdrejta por ta përmbysur qeverinë: protestat me të fundit vinin më shumë se çdo gjë tjetër nga shtresa fshatare dhe punëtore të shoqërisë iraniane dhe kishin të bënin me çështje shumë praktike, në përgjithësi të natyrës ushqimore. Forma mospajtimi që nuk janë përkthyer në lëvizje masive, por që sigurisht nënvizojnë dështimin e Presidentit Hassan Rouhani në tentativën për t’i dhënë vendit një sistem socio – ekonomik më egalitar, pse jo edhe luftimin e korrupsionit në të gjithë sektorët e jetës publike.

Për të kuptuar plotësisht Iranin, fillimisht duhet kuptuar rrugëtimi i historisë globale. Nëpërmjet poezisë, filozofisë, revolucioneve (nga dalja e islamit tek kryengritjet nacionaliste) populli iranian ka eksperimentuar shumë identitete të dhe shumë rrugë novatore të ndryshme. Megjithatë, asnjë prej shteteve moderne iraniane, para dhe pas revolucionit, nuk ka rritur t’i japë jetë një identiteti kombëtar të aftë që të absorbojë në tërësi mozaikun kompleks, të diversifikuar e të mrekullueshëm që përbën populli iranian. Pa pranimin e vendit që Irani zë në botë, çdo qeveri tenton që të kontrollojë vendin është e destinuar që t’i duhet të luftojë për të qëndruar në karrige.

E vërteta është se të jesh iranian do të thotë të marrësh pjesë në realitete që prekin Europën, Arabinë, islamin, hebraizmin, kristianizmin, Persinë, Azinë Lindore, zoroastrizmin, shiizmin, sunizmin dhe panturkizmin. Bëhet fjalë për koncepte të mëdhenj, të përtypshëm vetëm nëse i hiqet identitetit iranian shtresa e tij e rëndë ideologjike dhe përqëndrohet në një koncept të vetëm të thjeshtë: të qënit qytetar. Dhe është pikërisht për këtë që të drejtat e qytetarisë kanë qenë pika themelore e shumë demonstrimeve. Në rast se qeveria iranian do të mund ta arrinte këtë qasje, bashkë me një koncept identiteti kombëtar sa më të hollë të mundshëm, rezultate si revoltat periodike dhe indoktrinimi më dhimbshëm psikotiko – nacionalist do të përfundonin duke u shmangur. Shumë iranianë vazhdojnë të besojnë se revolucioni i 1979 ka qenë hapja e rrugës që çon pikërisht drejt një konkluzioni të tillë.

(Arshin Adib – Moghaddam është Docent i Mendimit Global dhe i Filozofive të Krahasuara pranë London’s School of Oriental and African Studies)

Përgatiti

ARMIN TIRANA

Ngjarja e rëndë ka ndodhur nlë Kaliforni, ku 41-vjeçari po udhëtonte së bashku me 4 persona të tjerë në bordin e helikopterit të tij privat.

Bashkë me të kanë gjetur vdekjen edhe anëtarët e tjerë të ekuipazhit.

Për fat të mirë, në bord nuk kanë qenë bashkëshortja e Bryant, 3 vajzat e tij dhe djali i porsalindur Capri.

Kobe Bryant është një ndër emrat më të mëdhenj të basketbollit botëror. Ai luajti për dy dekada me Los Angeles Lakers duke fituar pesë tituj NBA dhe duke qenë 18 herë pjesë e All-Stars Game.

Ai u tërhoq nga basketbolli aktiv në vitin 2016.

(In memorian: Në 45–vjetorin e kalimit në amshim të prof. Ernest Koliqit dhe 50-vjetorit të meshës së parë nga mons. dr. Zef Oroshi në kishën e re katolike shqiptare Zoja e Këshillit të Mirë (sot Zoja e Shkodrës) në New York)

“Nji ndër fatëkeqësitë gati të përgjithta âsht se nierzit e mdhaj bahen aq të nevojshëm në rangun e tyne të përditshëm, saqë dalin vonë në pushim, e nuk arrinë m’e shfrytësue plotësisht përvojën e tyne të gjatë më krijime të reja, ose edhe për t’u dhanë dorën e fundit prodhimeve, që ata i dhanë nierzimit.

Shum herë ndigjova nga shqiptarët e Bostonit se Imzot Fan Noli nuk mendonte me vdekë!… pse donte me vijue punën e tij intelektuale, për t’u lanë sa mâ shum breznivet t’ardhëshme. Këtë të vërtetë e shprehë ma së mirit edhe proverbi popullor: “Nuk më lanë punët me vdekë!” Nji gjerman më thonte për kancelarin Adenauer: Sa të largohet nga Kançellaria, ai vdes. Këta ngjanë, sidomos me nierzit krijimtarë, si në shkencë e n’arte të bukura. Ata e përfillin rangun e tyne, jo vetëm si nji detyrë për t’u krye, por mâ tepër si nji vokacjon, për t’i kushtue jetën. Për ta nuk ka matëshmeni, as shmangie flijimesh, çfarëdo qofshin. Poeti lirik romak thonte për materialistat: Parja siellë punë pares. Anasjellëtas ásht për shkencëtarët e artistat: puna u shton unë e punës, përherë e ma tepër. Të kallun në psyhen e tyne, për të gjinikue ata çka në menden e tyne âsht sajue, sendergjue e shestue, per të mirën e nierzimit, naltësohen n’atmosferat e universalevet të pamatëshmenisë së kohës e hapsinës, tue harrue deri ligështinë e natyrës nierzore, së cilës Krijuesi, në setcilin individ, i ka vû nji cak.

Nder këso rrethanash e gjet vdekja papritmas profesor Ernest Koliqin, Ordinar i Universitetit të Romës për Letersinë Shqipe, për ma se tridhetë e pesë vjet…

Prof. Koliqi qe i pari, që hapi periudhën e prozës artistike të letërsisë shqipe, në të cilën zen vend mbi nominativat, adjektivi me fuqinë kromatike të piktorit, gërshetue me jehonat e ambla të muzikantit. Gjuha e tij âsht zhurmuese si prrojet e lumejt shkallmuesa; asht si currili i kronit të kaltert e të pameshëm, që në verën rreshkuese me puhinë freskuese, grishë shtektarin me u flladitë dhe, dashtë e padashtë, me pi në te.

Per Mikun e katerdhetë vjetëvet dhe viganin e Letravet Shqipe mund të thomi çka la shkrue per vedi poeti latin, Horaci: Non omnis moriar.” – Msgr. dr. Joseph J Oroshi

Klajd Kapinova

Prof. Koliqi babai i shkollës shqipe në Kosovë

Ernest Koliqi (1903-1975) ishte mësues, poet, romancier, eseist, përkthyes, gazetar, dramaturg, ministër arsimi në qeverinë Vërlaci, botues dhe pedagog. Ai ishte bashkëthemelues i tregimit modern shqiptar sa i përket krijimtarisë, ndërsa në punët politike e arsimore ka meritë për dërgimin e 400 arsimtarëve në trojet e Shqipërisë Etnike.

Prof. Ernest Koliqi lindi në qytetin e lashtë Shkodër në vitin 1903. Ai ishte i biri i Shan Koliqit dhe i Ages së Cuk Simonit, familje reshpere shkodrane me gjendje shumë të mirë ekonomike. Ishte i dyti ndër fëmijët, mbas Shëklqësisë së Tij imzot Mikel Koliqit, që do të bëhej i pari kardinal shqiptar, dhe mbas tij vinin Leci, Guljelmi, Margerita, Antonjeta, Viktori dhe Terezina.

Ministri i Kulturës (1939-1941) shkodrani patriot Profesor Ernest Koliqi, kishte një karrierë kulturore dhe patriotike më shumë se 40-vjeçare. Ai ishte njohur e i larmishem në disa lëme, si: në letërsi, publicistikë, poezi e përkthime, etj. Profesor Koliqi, ka luajtur një rol tepër të rëndësishëm në historinë e kombit shqiptar, një rol ky që as sot nuk i njihet atij edhe sot në historiografinë neokomuniste shqiptare. Kështu asnjë universitet në trojet shqiptare, qoftë edhe në Kosovë apo vendlindjen e tij në Shkodër, nuk ka emrin e tij. Kush më shumë se ai punoj për shkollën dhe gjuhën shqipe!?

Në Shkodër ende sot ka emrin e shkollës së mesme të Gjuhëve të Huaja partizanja me bindje antinacionaliste Shejnaze Juka një partizane, që nuk dinte asnjë gjuhë të huaj, ndërsa poligloti dhe Ministri i Kulturës prof. Ernest Koliqi nuk vlerësohet sepse ai ishte antikomunist, patriot, atdhedashës i shquar, kontribues i palodhur për hapjen e qindra shkollave shqipe dhe dërgimin e mësuesëve në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare.

Profesor Koliqi gjatë viteve 1941-1944 dërgon në Kosovë mbi 200 mësues e mësuese. Këto shkolla, shkruante prof. Rexhep Krasniqi, në një artikull botuar në revistën zemadhe Shëjzat, u bënë baza me rëndësi për zhvillimin dhe përparimin e gjërë dhe të shumëanshëm të arsimit dhe kulturës shqiptare në ish Jugosllavi.

Profesor Koliqi, me vullnetin dhe shpirtin idealist, nuk kurseu energjitë e tij për ta pajisur sa më mirë aparatin arsimor në viset e çliruara, me elementë të shëndoshë që i dhanë hov e gjallëri shkollës shqipe.

Kështu vetëm për 2 vjet nga 1941-1942, u hapën 173 shkolla fillore, 3 të mesme dhe disa gjimnaze, ku shprehën menjëherë vullnetin e tyre të lirë për të shkuar në Kosovë mbi 80 mësues dhe në fund të vitit 1944 ky numër, u shumëfishua në mbi 400 mësues nga Shqipëria, të cilët krijuan vatra të dijës dhe atdhedashurisë kudo ku shërbyen si misionar të dritës dhe kulturës shqiptare.

Ngjarjet para një takimi të paharruar me prof. Ernest Koliqin

Fillimi shek. XX dhe fundi i tij, në analet e historisë së popullit tonë, kanë mbetur si ngjarje të rëndësishme të zgjimit të ndërgjegjës kombëtare, plot luftra e përpjekje të pareshtura për liri dhe pavarësi.

Ishte viti 1911, kur më 6 Prill, nacionalistët shqiptarë, të udhëhequr nga trimi i maleve kreshnike të Hotit e Grudës Dedë Gjon Luli, në majë të Bratilës së Deçiqit, ngritën flamurin e Gjergj Kastriotit, pas një robërie të gjatë 5 shekullore të kolonizatorëve osmanë.

Ngjarjet vijnë njëra mbas tjetrës. Kështu dy vjet më vonë, më 1913, Dardania e lashtë (sot Kosova), shkëputet nga trungu amë dhe trojet etnike shqiptare, do të copëtohen padrejtësisht.

Atdhedashuria, që u munduan prindërit e Tomë Mrijaj të kultivojnë me pasion tek i biri u ngulit thellë, që nga fëmijëria e hershme dhe deri në çlirimin e Kosovës në vitin 1999, nga nata e gjatë e sketerrës së pushtuesve serbosllavë.

Ditët do të kalojnë, duke ia lënë vendin muajve dhe vitëve, që në kohë të ndryshme të kalendarit, kanë të gdhendur me gërma të arta emërat e shumë figurave të shquara të Lugut të Drinit, një pjesë e të cilëve i përkasin me dinjitet edhe familjes Mrijaj, gjatë rrjedhave të historisë, mbasi aty është derdhur gjaku i fatosave të lirisë, ku, është shkruar me pushkë në dorë lavdia dhe qendresa e pamposhtur heroike e shqiptarëve.

Klika e egër e Beogradit, gjithnjë kërkonte ç’kombëtarizimin e Kosovës, kthimin e saj në një shtëpi të dytë për kolonët ardhacakë serbë.

Studiesi Tomë Mrijaj, kujton: “Kështu babai im Nikolla, i kishte dhuruar mbas shumë dekadave, në vitin 1997 (përafërsisht mbas 90 vjetëve), Bibliotekës së kishës së shën Gjon Pagëzuesit në Zllakuqan, një relike shumë të çmuar, të cilin e kishte ruajtur me përkujdesje. Është fjala për një libër, që ai kishte mësuar asokohe, i cili, mban titullin: “Historija shejte” (Për Shkolla të Para të Shqypnis, Shkalla e Parë, Botimi i Tretë).”

Procesi i gjatë e i gjërë i kolonizimit të trojeve shqiptare, mbas mbarimit të Luftës së Parë Botërore (1918), kur nisi të formohet shteti jugosllav, filloi sërisht faza e kolonizmit me hapa të përshpejtuara agresive, nën maskën e të ashtëquajturës Reforma Agrare. (Jusuf Osmani, “Lënda arkivore për kolonizmin dhe reformën agrare në Kosovë”, 1996).

Sikurse dihet asokohe, qëllimi kryesor ishte të bëhet ndryshimi i strukturës etnike të popullsisë së pastër të Kosovës.

Dihet se qysh nga viti 1912 në Kosovë, filloi zbatimi i projekteve raciste kundërshqipatare apo planeve sllavizuese hap pas hapi, për të bërë kësisoj realitet ëndrrën e Serbisë së Madhe, të projektuar nga Vaso Çubralloviç, Ilia Garashanin, e shumë shovinistë ekstremist të tjerë serb, që janë disa nga autorët e platformës së politikës serbe, për shfarosjen dhe fshirjen nga harta e Ballkanit të trojeve shqiptare dardane…

Patriotët Nikollë Mrijaj e Adem Dushi takohen në Tiranë me Ministrin e Arsimit Prof. Ernest Koliqin

Nga fundi i vitit 1940, një delegacion nga Lugu i Drinit, i kryesuar nga Nikollë Mrijaj, me mikun e tij të pandashëm në idealet kombëtare (aktivisti patriot ish kryetar i Komunës në Zllakuqan) Adem Dushi, me disa bashkëvendas të tjerë, si: Llesh Gjon Lleshi, Mark Duhani, Zef Cub Përnoka, Mark Përgjoka, Mark Lasken etj., u gjenden në Tiranë, në zyrën e Ministrit të Arsimit shkrimtarit Prof. Ernest Koliqit, ku, kërkuan gjatë bashkëbisedimit, që t’u dërgojnë sa më shpejt, që të jetë e mundur në Kosovë arsimtarë, për të mësuar shkrim e këndim, mbasi politika sllavizuese e Beogradit, për ç’kombëtarizimin e vendasve autokton ishte shumë e madhe.

Atdheu ynë, kishte shumë nevoj, që bijtë të vijonin të flisnin gjuhën shqipe, e cila gjendej gjithnjë përballë presionit dhe asimilimit të egër të gjuhës cirilike sllave.

Pas takimit shumë të rëndësishëm, menjëherë Prof. Ernest Koliqi, me cilësinë e Ministrit të Kulturës dhe Arsimit, dërgoi Akademik Prof. Rexhep Krasniqin, Mati Logoreci, Prof. Ahmet Gashi, sëbashku me shumë profesorë dhe arsimtarë të tjerë nga qyteti i Shkodrës dhe disa qytete të tjera të Shqipërisë, që iu përgjigjen njëzëri thirrjes kombëtare të Ministrit.

Mendohet, se të kësaj periudhe janë edhe hapja e mbi 200 shkollave në gjuhën shqipe në Kosovë, ku, dominon shumë kontributi i intelektualëve nga qyteti i Shkodrës.

Sot, mbas shumë dekadave, duke rikujtuar ngjarje dhe data nga mesi i shek. XX, natyrshëm lind pyetja e drejtë:

Cili ishte shkaku i udhëtimit të delegacionit nga Lugu i Drinit për në kryeqytetin e shtetit amë në vjeshtën e vitit 1940!?

Para disa viteve zbardha dhe botova në organet e shtypit në vendlindje dhe diasporë një tregim të studiuesit Tome Mrijaj mbi Prof. Dr. Rexhep Krasniqin, rrëfyer në zyrën e Komitetit “Shqipnia e Lirë” në Manhattan New York.

Kështu në vitin 1982, pas përfundimit me sukses të Kogresit III të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1982), ku, u zgjodh kryesia e re, dhe studiuesi dhe publiçisti veteran shqiptaro amerikan Tomë Mrijaj u zgjodh Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes III të Prizrenit në mërgim, me zyrat e saj qendrore në New York, SHBA.

Edhe para Kongresit në fjalë dhe më pas, ai sëbashku me Kryetarin e Lidhjes III të Prizrenit, aktivistin e palodhur të çështjes kombëtare, pinjollin e familjes së Ukë Sadik Ramë Gjurgjevikut të famshëm, Ismet Berisha, rregullisht dy herë në javë janë këshilluar me Profesor Rexhep Krasniqin, në zyrën e mirënjohur të Komitetit “Shqipnia e Lirë”, për mirëvatjen e punës së organizatës patriotike gjithëkombëtare.

Një ditë gjatë, takimeve të shpeshta të Tomës dhe Ismetit me personalitetin e shquar Prof. Krasniqin shkuan në zyrën e tij, ku ai i mirëpriti me gëzim.

Profesori, u ngrit në këmbë dhe me shumë ngrohtësi i uroj aktivistit të ri Tomë Mrijaj detyrën e re, mbasi ishte më i riu emigrant nga Kosova, që kishte arritur të nderohet në këtë mision fisnik, në shërbim të kombit dhe Atdheut të tij të dashur.

Mbas shumë viteve stiudiuesi Tomë Mrijaj, kujton me nostalgji bisedën e ngrohtë dhe miqësore që kishte zhvilluar atë ditë me prof. Krasniqin:

“Mbiemëri Mrijaj, më kujton një kohë kujtimesh të kaluara plot nostalgji. Si sot e kam parasysh, ardhjen e një delegacioni nga Kosova në Tiranë.

Asokohe, unë gjendesha në zyrën e Ministritit të Arsimit dhe Kulturës Prof. Ernest Koliqit. Ministri, pjesën e madhe të kohës qëndronte në këmbë. Ai ecte i qetë dhe bisedonte me miqtë, që i kishte në zyrë.

Profesori, kishte shumë dëshirë të sodiste natyrën e bukur në dritare, në kohën me diell apo kur fillonte rënia e flokëve të para të dëborës…, duke medituar dhe marrë përherë frymëzim, për shkrimet, veprat e tij letrare dhe kritike. Ishte shumë i ndjeshëm, ndaj nënës natyre…

Ai, po vështronte me endje një grup njërëzish të panjohur malësorë, të veshur me kostume shumëngjyrëshe kombëtare, që gjendeshin në oborrin e Ministrisë. Disi papritur, Ministri, kthehet nga unë dhe më thotë: “I shikon ato njerëz atje në oborr, të lutem shumë, shko takohu përzemërsisht dhe pyeti nga janë dhe për çfarë po presin!?”

Menjëherë u gjenda para tyre, ku në bisedë e sipër më treguan, se ishte një delegacion i ardhur nga Kosova dhe presin të takohen me Ministrin e Brendshëm Kolë Bibë Mirakaj. Mbasi u ktheva në zyrë, e njoftova Ministrin Prof. Koliqin, të cilit i thashë, se ata ishin një delagacion i përzgjdhur burrash të mirënjohur nga Lugu i Drinit, Kosovë.

Pasi më dëgjoi me vëmendje, sërisht me tha: “Të lutëm shumë Rexhep, thuaju të porsardhurve, nëse kanë mundësi, që të vijnë të gjithë për një vizitë në zyrën time, se kam shumë dëshirë t’i takoi dhe të zhvilloi bisedë me ato burra fisnik nga Kosova. Unë e kam dashur dhe e dua shumë Kosovën, sepse ka nxjerrë trima të njohur të pushkës dhe pendës.

Delegacioni i Lugut të Drinit, pranoi me shumë kënaqësi të takohet me Ministrin e Kulturës. Ai, pasi u uroi mirëseardhjen në zyrën e tij, i ftoi të uleshin. Profesori, njihte shumë mirë traditat shqiptare dhe zakonet e trevave të ndryshme të Kosovës, ç’ka la një përshtypje shumë të mirë tek delegacioni.”

Shkrimtari i shquar, i pyeti një nga një për emërin e çdo përfaqsuesi nga Kosova dhe më pas u zhvillua një bisedë e ngrohtë dhe mbrësëlënëse, e cila u ruajt thellë në kujtesën e çdo anëtari të delegacionit.

Në bisedë e sipër, Ministri ishte i interesuar të dinte, si ishte gjendja e arsimit dhe shkollave shqipe në Kosovë dhe në krahinën nga ata kishin ardhur.

Delegacioni i bëri Ministrit të Kulturës një panoramë, mbi gjendjen e mjeruar të arsimit në Kosovë, mungesën totale të shkollave dhe mësimdhënesve në gjuhën shqipe…

Tek flisnin, duke përshkruar gjendjen e shkollave dhe arsimit, Prof. Koliqi (i cili, po i dëgjonte me shumë vemendje dhe dhimbje), filloi të skuqej, për situatën e rëndë, ku, serbët e kishin lënë arsimin dhe shkollën shqipe në Dardani…

“Këtë përshtypje shumë të mirë, ato ma pohuan mua, kur i përcolla deri tek hoteli i qytetit. Para se të largohen nga zyra, Ministri Prof. Koliqi, u tha, që të qëndrojnë si mysafirë të nderuar në Tiranë. Ai i sqaroj të pranishmit, se Ministri i Brendshëm Kolë Bibë Mirakaj, nuk është sot këtu, sepse ka udhëtuar për një punë me shumë rëndësi në qytetin e Shkodrës. Ju sado që të rrini në Shqipëri, i keni të gjithë shpenzimet e paguara nga Ministria.”, tregon Prof. Krasniqi.

Mbasi i përcolli të gjithë pjesëtarët e delegacionit nga Kosova, Akademiku Prof. Rexhep Krasniqi (1906-1998), u kthye në zyre tek Prof. Koliqi, ku, menjëherë u zhvillua kjo bisedë interesante:

“I nderuari Krasniqi, i dëgjuat me kujdes si ishte gjendja e arsimit në Kosovë?! Unë pohova, se gjendja e shkollave është në një nivel të lartë analfabetizmi, mbasi Serbia, asnjëherë nuk ka qenë e interesuar për të shkolluar fëmijët dhe rininë tonë.

Që nga ky moment z. Krasniqi, ju jeni i ngarkuar me një detyrë të re apo mision fisnik shumë të rëndësishme, si Komisar i Lartë i Shkollave Shqipe në Kosovë (Ministër)…

Ishte një gëzim i madh për mua. Gjatë asaj vjeshte e dimëri, udhëtuam në Kosovë disa herë, për t’u njohur për sëafërmi me gjendjen e arsimit dhe përgatitur në të ardhmen për vitin shkollor…”

I zhytur thellë në kujtime të shkuara Drejtori i Arsimit të Mesëm, pranë Ministrisë së Arsimit në Shqipëri Prof. Krasniqi, ktheu vështrimin sërisht nga Toma dhe tha:

“Më kujtohet shumë mirë ky mbiemër Mrijaj. Si tani e kam parasysh atë burrë, në krye të delegacionit nga Kosova Nikollë Mrijajn, një kosovar i pashëm dhe fisnik në shpirt, i cili, sikurse mësova nga antarët e delegacionit, ai ishte i nderuar dhe respektuar nga të gjithë dhe gëzonte autoritet, si: në Kosovë, Mirditë, Shkodër etj…”

Mbasi Profesori foli për fliste për disa çaste, me modesti i Toma I tha, se burri që ju përshkruat me shumë respekt është babai im.

Ish n/Kryetar i Lidhjes II të Prizrenit (në Prizren Kosovë), Profesor Krasniqi, i cili, e dëgjoi Tomë Mrijajn me shumë vemendje dhe habi, u ngrit menjëherë në këmbë nga vendi, ku, ishte ulur u afrua dhe me një buzëqeshje çiltërsie, e përqafoi Tomen ngrohtësisht, duke i uruar në të njëjtën kohë për detyrën e re, si Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së III të Prizrenit (1962), mbas përfundimit të punimeve të Kongresi III (New York, 1982), që u mbajt në diasporë…

Para se të largohet nga zyra e Akademikut të parë shqiptar (që ka marrë gradën Akademik, për çështjen e Kosovës dhe posaçërisht për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit në Universitetin e Vjenës (Austri), shënimi im K.K.) Prof. Rexhep Krasniqit, Toma i tha, se babai i tij Nikollë Mrijaj këto ditë vjen nga Kosova, për vizitë dhe do t’a sjell patjetër, që të takohet me ju.

Personalitetit të shquar të diasporës shqiptare Profesor Krasniqit, i qeshën sytë e ishte shumë i gëzuar nga lajmi që i dha Toma. Ai i tha, se ka shumë dëshirë të takohet me atdhetarin Nikollë Mrijaj, sepse ruan kujtime për kohë të shkuara dhe për gjendjen në të cilën ndodhet Kosova, nën pushtimin mizor të kolonizatorëve serb.

Ritakimi emocional i Nikollë Mrijaj me prof. Rexhep Krasniqin në New York

Mbas pak ditësh mbërriti babai i Tomës, Nikollë Mrijaj në New York. Ditën e tretë babë e bir shkuan në zyrën e ish Ministrit të Arsimit në Kosovë Profesor Rexhep Krasniqit.

Porsa hynë brenda, Profesori i buzëqeshur, u ngrit në këmbë dhe përqafoi mikun e vjetër Nikollën, ku, i tha se: “Të vetmin ndryshim në ju e shoh nga ajo ditë e largët vetëm në zbardhjen e flokëve…”

Në bisedë e sipër, ish drejtori i Gjimnazit të Parë të Shkollës në Gjuhën Shqipe në Prishtinë, gjakovari Profesor Krasniqi, shtoi: “Ardhja e juaj ishte dita më e madhe e gëzimit dhe karrierës time. Tashmë vdes me gëzimin, se i shërbeva Kosovës time nga e cila kam ardhur edhe unë…”

Ai, ishte një kundërkomunist e kundërserb i vendosur. Kështu, më sa më ka treguar studiuresit Tome Mrijaj edhe ai vetë, se në vitin 1956, thirret nga Ministria e Jashtme Amerikane, për të marrë pjesë në riorganizimin e Komitetit “Shqipnia e Lirë”.

Për më shumë, për herë të pare, atë ditë, Toma mësoi se Prof. Krasniqi vjen nga familja e famshme e patriotit të madh Bajram Currit. Mbas bisedës së ngrohtë, Profesori, i dha adresën e restorantit në Flashing (Queens, NY), ku, i ftoi at e bir në darkë…

Një darkë e paharruar

Rreth orës 7:00 të darkës, Toma me babain e tij dhe Kryetarin e Lidhjes së Prizrenit Ismet Ukë Berishën, u gjendëm në vendin e caktuar. Porsa hynë brenda, panë se ata kishin ardhur para tyre dhe gjendeshin në restorant, burrat e mëdhenj: Kapidani i Mirditës Ndue Gjomarku dhe Prof. Rexhep Krasniqi, ndërsa pak kohë më vonë erdhi mes tyre edhe meshtari i dashur i komunitetit tonë, patrioti dhe lideri shpirtëror, themeluesi i Kishës së Parë Katolike Shqiptare në Amerikë, shkrimtari mirditor mons. dr. Zef Oroshi.

Bisedat e shpeshta mes personaliteteve të botës shqiptare në diasporë, ishin shumë interesante, sidomos për Tomën, sepse ishte më i riu në këtë kuvend burrash të shquar, të komunitetit shqiptaro amerikanë.

Babai i tij, ndjehej si në shtëpinë e vet, mes miqve të tij të dashur. Kanë qenë momentet më të bukura të jetës së tij, të cilat, i përmendte me nostalgji, sa herë që binte biseda, për çdo njerin prej tyre. Pyetje të ndryshme për Kosovën, iu drejtuan mikut nga Kosova Nikollë Mrijaj atë natë të paharruar…

Mons. Oroshi, ishte shumë i përqendruar në përgjigjet e babait dhe përshkrimet e tij. Ai i tha, se i dukej si fytyrë e njohur, që e kishte parë dikund në Kosovë, duke sjellë detaje.

“Më kujtohet, vijoi Mons. Oroshi, se kur u arratisa nga Shqipëria dhe dola në Kosovë, më quan në Spitalin e Mitrovicës, mbasi kisha marrë një plagë në fyt, në përpjekje për t’i shpëtuar forcave komuniste të ndjekjes së Sigurimit. Mbas dy ditësh, pashë pranë krevatit tim, një frat dhe dy burra të veshur me veshje tradicionale popullore vendase. Njëri nga ata dy burrat, më duket keni qenë ju Nikollë!?”

Patrioti Nikollë Mrijaj, u mundua të risjellë në kujtesë këtë episode dhe mbas disa minutash i tha, se i kujtohet shumë mirë ky rast. Kishim dëgjuar asokohe, se një meshtar katolik ishte arratisur nga Mirdita, i cili, gjatë udhëtimit kishte marrë një plagë dhe na thanë se gjendet në Spitalin e Mitrovicës.

Nikolla shtoi, se sëbashku me Pader Tomën dhe Mark Përgjokën, u nisëm për t’a vizituar meshtarin e plagosur në spital.

Babai i Tomës, u gëzua shumë, që ai prifti, që kishin vizituar dikur në qendrën shëndetsore të Mitrovicës, kishte shpëtuar dhe sot është mik e kumbarë i nderuar dhe respektuar i familjes tonë.

Kur e pyetën Nikollën, për delegacionin nga Kosova në Tiranë, ai tregoi në detaje qëllimin e vizitës me Ministrinë e Brendshëm Kolë Bibë Mirakaj.

“Ardhja dhe koha e qëndrimit të Italisë fashiste, për Kosovën dhe trojet e tjera etnike shqiptare, ishte shpëtim nga kthetrat kolonizuese të sllavizmit serb.

Tashmë, kufiri shqiptaro-shqiptarë ishte i hapur dhe shqiptarët, për herë të parë, që nga koha e ardhjes së pushtuesve serbë ishin të bashkuar në një shtet të vetëm etnik.

Por nga ana e tjetër, në Kosovë, me partinë fashiste, filluan të rekrutohen shumë personalitete shqiptare.

Njeriu, që i rekrutonte ishte Pashuk Bibë Mirakaj, i vëllai i Kolë Bibës. Më vonë, Pashuku, mori edhe hapa të tjerë, ku, filluan menjëherë ankesat e popullatës së vendit.

Në zyrën time, vinin çdo ditë shumë ankesa pakënaqësie. Unë duke e ditur, se Pashuku kishte marrëdhënie shumë të mira me Gjokë Domgjonin, një mbrëmje sëbashku me Llesh Gjolleshin dhe Adem Dushin, shkuam në shtëpinë e Gjokës, ku, i treguam për ankesat e vendasve, ndaj Pashukut. Gjoka, mu drejtua mua si një mik i shtëpisë.

Nikollë mirë se keni ardhur! Ju e njihni shumë mirë Pashukun. E vetmja rrugë, për t’i ndalur hovin atij, është që ju të shkoni në Tiranë, tek i vëllai Kola. Gjatë rrugës e diskutuam me Ademin, i cili, ra dakord, që të organizohemi me disa burra të zgjedhur të vendit për atë udhëtim.

Ademi, ishte një njeri bujar. Ai ishte shumë i pasur dhe e donte shumë vendin dhe banorët, për hir të së cilëve u rikthye nga emigracioni i largët (Siria) në vendlindje. Si humanist, patriot dhe një njeri shumë i njohur në odat e burrave, i mori përsipër shpenzimet e udhëtimit.

Nga ana e tjetër, atij i interesonte të dinte më shumë për shtetin amë, kryeqytetin e vendit, politikën, ekonominë, kulturën, traditat e njërëzve dhe zonave, që ai nuk i kishte shkelur më parë.

U bashkuam në ditën e caktuar 8 vetë dhe dy shoferët, që i kishte caktuar Ademi, për të drejtuar makinat ushtarake, të përshtatshme për zonat malore, me të cilat, do të bëhej udhëtimi deri në Tiranë.

Sa mbërritëm në kryeqytet, ndodhi ajo që tha sot Akademik Profesor Dr. Rexhep Krasniqi, në zyrën e tij. Ne po prisnim në oborr, kur erdhi Prof. Krasniqi, na takoi dhe na ftoi të takohemi me Ministrin e Kulturës Koliqin, i cili, kishte shprehur dëshirën të takohej me delegacionin tonë. Në fund të takimin të ngrohtë dhe tepër miqsorë, ai na premtoi, se viti i ardhshëm do të jetë një vit i mbarë, për arsimin në Kosovë. Dhe ashtu ndodhi. Profesor Koliqi e mbajti fjalën…

Të nesermen, në hotel na njoftuan, se Ministri i Mbrendshëm ishte kthyer nga Shkodra dhe na pret. Kështu në mirëkuptim me të tjerët u vendos, që unë, Adem Dushi dhe Llesh Gjon Lleshi të shkojmë në zyrën e tij.

Sa hymë brenda, Ministri, na priti me shumë përzemërsi. Unë fillova për t’i treguar, për qëllimin e udhëtimit dhe vizitës, por Kola, më ndaloi pa e kryer bisedën.

Ai, na tha: “Delegacioni i juaj, ka marrë emër të mirë. Në faqet e gazetave, sot shkruhet, se një delegacion nga Lugu i Drinit (Kosovë), u takua me Ministrin e Kulturës dhe Arsimit Prof. Ernest Koliqin, ku, kërkonin hapjen e shkollave në gjuhën shqipe…”

Shqetësimet, që më thatë mua për Pashukun, mos i diskutoni më, se kjo punë është e kryer. Unë, do të flas menjëherë me Pashukun, për ankesat mëse të drejta tuajat… Por, unë e di, se ju keni dëshirë me vizitu Kapidanin e Mirditës Gjon Markagjonin, në kullën e tij në Shkodër. Unë u jap përcjellësin dhe e lajmëroi Kapidanin, që t’u pret ju si delegacion. Kështu u plotësua edhe një dëshirë e madhe e jona…”

Nxënësi i fundit i Kolegjës Saveriane mons. dr. Zef Oroshi dhe Prof. Ernest Koliqi

“… Presim si zogla verës ndoi shkrim T’uejin…”

Janë këto fjalë nderimi dhe respekti, me të cilat i mbyllte shpesh letërkëmbimet e veta, shkrimtari modern në gjininë e prozës, Ministri i Arsimit Profesor Ernest Koliqi (1903-1975) me klerikun erudit mirditor Monsinjor Dr. Zef Oroshin (1912-1989).

Prof. Koliqi dhe dr. Oroshi, janë dy personalitetet e shquara të botës shqiptare në diasporë dhe pak njohur edhe sot në vendlindje për shkak të rregjimit komunist. Ata kishin studiuar për disa vite në Kolegjen Saveriane në Shkodër, një ndër më të famshmet në të gjithë trojet shqiptare…

Të gjithë miqtë e ngushtë të mons. Oroshit e dinë faktin, se kleriku ynë e kishte mik të ngushtë Profesor Koliqin dhe bashkëpunonte me ide e punime shkrimore me revistën serioze autoritative kulturore shkencore “Shejzat”, që asokohe dilte në Itali.

Me kalimin në amshim të personalitetit të madh shkodran prof. Koliqit, atdhetari e meshtari i përvujtur, përkthyesi, shkrimtari, studiuesi, teologu dhe filozofi i mprehtë mons. Oroshi, në faqet e revistës prestigjioze “Shejzat”, në numërin special të vitit 1975, përkushtuar tërësisht prof. Ernest Koliqit, shkruan 12 faqe të mbushura me fakte dhe argumente të veçantëa në punimin me titull: “Fiket Ernest Koliqi, një pishtar i letërsisë e i kulturës shqiptare”, duke e analizuar personalitetin e shquar të kombit në shumë rrafshe.

Ky studim esencial shkruar afërsisht 35 vjet më parë, zgjoi interesim në shtypin e kohës në diasporë. Ky është ribotuar në shumë gazeta dhe revista mbas vitit 1991 në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, Zvicër, Suedi, Paris, Romë, Amerikë etj.,

Duke u kthyer pak mbrapa në kohë, duhet thënë, se në Shqipëri brezi i intelektualëve të shquar largpamës, ajka e zgjedhur e profesorëve dhe enciklopedistëve, që ishin dhe mbetën fryma dhe shpresa e vetme e lirisë dhe demokracisë së mirëfilltë Perëndimore në Atdheun tonë, si klerikë katolikë dhe laikë, nga propaganda dritëshkurtër ateisto komuniste bërbaltej e anatemohej pamëshirë…

Për të kuptuar më mirë rrethin e ngushtë të miqve dhe shokëve me të cilët kleriku shpirtbujar mons. dr. Oroshi, jetoi dhe punoi deri sa kaloi në lumnin e pasosun, mjafton të lexohet më kujdes libri i ri jetëshkrimor, që për 20–vjetorin e amshimit na dhuroi një ndër miqtë e tij të ngushtë studiuesi i palodhur Tomë Mrijaj.  

Jetëshkrimi i Monsinjorit, i pasur me burime origjinale historike. Ai është i shkrirë në mënyrë organike dhe në harmoni të plotë me bashkëpunëtorët e tij (një pjesë e mirë të së cilës ende jetojnë dhe dëshmojnë sot), dhe që me kujdesin e një hulumtuesi të vëmendshëm dhe pasionant Tomë Mrijaj, na e ka dhënë të gjallë klerikun dhe bashkëatdhetarin tonë.

Dom Zefi, sikurse e thërrisnin të gjithë në Atdhe dhe diasporë, është sot sërisht në këtë auditor miqësh klerikë të nderuar katolikë e dashamirë të tij dje dhe sot, besimtarë dhe bashkëatdhetarë, duke buzëqeshur me gjithë zemër mes nesh, me çibukun e burrit të urtë e të matur, sikurse malet e burrave të përmendur ndër shekuj të Mirditës, fjalë pak e punëshumë, fisnik në shpirt e i dhembshur me të gjithë, bari i palodhur i grigjës dhe një pjese të popullit të vet, të endur udhëve të botës për liri dhe jetë më të mirë.

Dr. Oroshi, deri sa kaloi në amshimin e jetës së pasosun, ishte krenar se çoi në vend amanetin vazhdimin e traditës së mësuesve të tij të mëdhënj, që i mësuan shkrim këndim, si: Mjedja, Fishta, Harapi, Shllaku, Zadeja, Kurti, Sirdani, Palaj, Prennushi, dhe Kapidanëve të Mirditës etj.

FIKET ERNEST KOLIQI, NJI PISHTAR I LETËRSISË E I KULTURËS SHQIPTARE[1]

Nga Msgr. dr. Joseph J Oroshi

Nji ndër fatëkeqësitë gati të përgjithta âsht se nierzit e mdhaj bahen aq të nevojshëm në rangun e tyne të përditshëm, saqë dalin vonë në pushim, e nuk arrinë m’e shfrytësue plotësisht përvojën e tyne të gjatë më krijime të reja, ose edhe për t’u dhanë dorën e fundit prodhimeve, që ata i dhanë nierzimit.

Shum herë ndigjova nga shqiptarët e Bostonit se Imzot Fan Noli nuk mendonte me vdekë!… pse donte me vijue punën e tij intelektuale, për t’u lanë sa mâ shum breznivet t’ardhëshme. Këtë të vërtetë e shprehë ma së mirit edhe proverbi popullor: “Nuk më lanë punët me vdekë!” Nji gjerman më thonte për kancelarin Adenauer: Sa të largohet nga Kançellaria, ai vdes. Këta ngjanë, sidomos me nierzit krijimtarë, si në shkencë e n’arte të bukura. Ata e përfillin rangun e tyne, jo vetëm si nji detyrë për t’u krye, por mâ tepër si nji vokacjon, për t’i kushtue jetën. Për ta nuk ka matëshmeni, as shmangie flijimesh, çfarëdo qofshin. Poeti lirik romak thonte për materialistat: Parja siellë punë pares. Anasjellëtas ásht për shkencëtarët e artistat: puna u shton unë e punës, përherë e ma tepër. Të kallun në psyhen e tyne, për të gjinikue ata çka në menden e tyne âsht sajue, sendergjue e shestue, per të mirën e nierzimit, naltësohen n’atmosferat e universalevet të pamatëshmenisë së kohës e hapsinës, tue harrue deri ligështinë e natyrës nierzore, së cilës Krijuesi, në setcilin individ, i ka vû nji cak.

Nder këso rrethanash e gjet vdekja papritmas profesor Ernest Koliqin, Ordinar i Universitetit të Romës për Letersinë Shqipe, për ma se tridhetë e pesë vjet.

Shêji i sëmundjes hajneshë të zemrës i pat trakllue te dera tash do vjet mâ para. Megjithatë, teksa pat dalë në pushim, ai i qe përveshë punës prodhimtare edhe ma me zell e shpejtësi se para. Si kemi marrë vesht nga miqët, ai punoi atë ditë ç’nga ora shtatë të mëngjesit e deri n’ora pesë të mbramjes, që do t’ishte e mbramja per tê.

E ndiente vetin të kënaqun se tash, i shkëputun nga punët e Universitetit, mund t’ia kushtonte krejtë kohën prodhimit letrar. Dihet, se ishte tue pregatitë Antologjinë e Letërsisë Shqipe (me shkrimtarë të mdhaj e të vogjël), dhe “Memoirs” e veta. Në mes të kësaj nisme sa të dobishme, aq të nevojshme, vdekja e pamëshirshme ia ngrini dorën, tue shterngue penden puntore. Keso çasesh mirë ma kujtojnë elegjitë vajtimore të malcorevet tona vdekjen e rapsodit të vendit:

Lahuta të pret me i ra

Por gishtat t’u kanë tha.

Nuk besohet se gjindet sot gjallë nji si ai, me përvojë e njoftuni aq të thellë e të gjithanëshme të shkrimtarëvet shqiptarë, që të ndërmarrë nji nisme sa të guximshme, aq edhe të vështirë, përpilimin e librit “Antologjisë Letrare Shqiptare”, me art e paanësi, sidomos në konditat e sotshme, si do të delte nga penda e tij.

Nga vjeti 1955, deri në 1961 paçë fatin të studjoshe n’Universitetin Shtetnor të Romës. Këtu paçë rasën ta njifshem ma s’afermi të ndiemin profesor. E paçë jo vetëm profesorin e Letërsisë Shqipe, por edhe drejtor të studimevet. Njoftunija, dashtnija e depërtimi me zotësi i shkrimtarëvet të ndryshëm, edhe i dytunorëvet e sidomos depërtimi i filozofisë së kangëvet epike shqiptare, në të cilat ai shquente nji “ethos” autokthon, të njij çivilizimit jetik Iliro-Shqiptar, e mbante audjencën e dendun shtang dhe u jepte të huejvet me kuptue se edhe populli shqiptar e ka dhanë nimesën e vet në brumbosjen e çivilizimevet të ndryshme Mesdhetare.

E njimend edhe specializimi i tij në doktorimin e Letërsisë ka qenë mbi Kangët Epike   Shqiptare. Pat mbajtë miq personal rapsodët ma të njoftunit e malevet, si Gjergj Pllumbin e Shalës, Prendush Gegen e Pukës etj., e nder meshtarë ma së forti Patër Bernardin Palaj, françeskan, përmbledhës e hulumtues i madh i “Visaret e Kombit”.

Klasa e tij n’Universitet gjindej gjithmonë e dendun, jo vetëm me studenta të rregullt, por edhe me intelektual të tjerë, sidomos arbreshë, që dishrojshin të kishin njoftuni mbi letërsinë shqipe. Përsa u perket arbreshëvet mandej, u bâ udhëheqës për dashtninë e ringjalljen e gjuhës shqipe nder të gjitha ato koloni. Me anën e studentavet arbreshë, sikurse me hulumtimet e veta direkte, mblodh krejtë folklorin e traditat popullore jetike nder fshatet arbreshe.

Landa mâ e zgjedhuna e ketyne materjalevet qe përpunue shkencëtarisht nen drejtimin e tij, nder theza laurimit në letrësinë shqipe, n’Universitetin e Romës. Imzot Fan Noli i pat dhanë miratimin ma të madhin kësaj pune, pse thonte: Kurr nuk është bër një punë e tillë ndër Arbreshë.

Pjesë mâ të zgjedhuna të këtyne punimevet universitare qenë botue gjatë 18 vjetëvet në revistën zâmadhe të letrësisë dhe të kulturës shqiptare, “Shêjzat”, themelue e drejtue me zotësi e mbajtë gjithmonë në livel epror gjuhësijet, sikurse me flijime të mdhaja si ekonomike, ashtû të punës së panderpreme intelektuale të profesor Ernest Koliqit.

Kjo revistë, jo vetëm që gëzoi miratimin e pjesës ma të njoftun t’intelektualëvet shqiptarë në diasporë e të minoriteteve shqiptare, sidomos në Kosovë, por edhe nga jashtë Vûllajt e Shêjzavet, u përhapën si në Gjermani, Amerikë, Angli e shum universitete botnore. Per ma tepër, rreth saj u mblodhen penda nder ma të mirat e diasporës shqiptare, sikurse penda auktorësh të huej me jehonë nderkombtare, sidomos albanologë e historjanë gjermanë.

Me nji fjalë revista “Shêjzat”, qe ba epiqendra e letërsisë e kulturës shqiptare e në të njëjtën kohë shkollë e letrësisë shqiptare të stilit të naltë për rininë në diasporë dhe me kufizimet e njoftuna, nder minoritarë.

Vetëm breznitë e ardhëshme kanë per ta gjykue pa anësi e kanë për t’i dhanë çmimin e meritueshëm kësaj reviste zâmadhe. Kurdo, në kohën e ardhëshme, ata kanë për të bâ kërkesa e hulumtime letrare e kulturore, kanë per të gjetë se, në krahasim me botimet e tjera, në krejtë periudhën ç’nga vjeti 1939 e deri në mbylljen e saj, me vdekjen e krijuesit të saj më 15 kallnduer 1975, nuk kanë për të gjetë mbrenda kësaj periudhe botime tjera me përmbajtje letrare shqipe vijueshmenisht artistike të stilit të naltë, si “Shêjzat”, as botim tjetër çfaredo të papërziem, si kjo revistë, në demagogjinë e merzitëshme politike të këtyne tridhjetë vjetevet të fundit. E para, siç dihet, krijuesi dhe drejtuesi i saj, nuk ka qenë apolitik. Por këtu, ai dijti të përmbahej i tillë. Lirija në krijueshmeni dhe universaliteti i artit per të mirën e gjinisë nierzore janë ligjë të pakapërcyeshme për artistin e vërtetë.

Me vend e pat zgjedhë Prof. Karl Gurakuqi, dritë pastë, titullin e librit komentues me rasën e dhetë vjetorit të parë të revistës “Nepër vullajt e Shêjzavet”, të cilin e botoi në Romë, më 1969. Titulli vetë e përshkruen përmbajtjen e kopshtit (landës) së Shêjzavet. Jo kopsht ferrash, pasjonesh nierzore, por vullaj të njoma e të freskëta që, tue u rritë, lulëzojnë dhe në verën e lirisë japin frytet e bukura e të shishëme per të mirën e nierzimit.

Pregatitja dhe prodhimet letrare

Prof. Ernest Koliqi lindi në Shkodër, me 20 maj 1903, nga nji familje e njoftun tregtare e këtij qyteti historik ilir-shqiptar. Si mbaroi filloret në Kolegjën Saverjane të Jezuitëvet në Shkodrë, i ati, Shan Koliqi, e dergoi n’Italinë e Veriut për shkollat e mesme. Prodhimet e veta poetike në gjuhen italishte i filloi ç’nga rinija. Me 1919, këthen në Shqipni, në Shkodrë, ku Imzot Luigj Bumçi e Luigj Gurakuqi, tue njoftë në prirje letrare artistike, e nxisin të jepej mbas studjimevet të gjuhës e të veprimtarisë letrare shqipe.

Me 1923, së bashkut me miqt e tij shkodranë, Nush Topallin e Pater Anton Harapin, themeloi fletoren “Ora e Maleve”, organ politik i grupit liberal-demokrat, që drejtohej nga Luigj Gurakuqi. Si Gurakuqi, si, ma vonë, At Gjergj Fishta e Dom Ndre Mjedja, u banë udhëheqësat ma të ngushtit të tij, për t’i dhanë hove të reja e përvojë në letërsinë shqipe.

Megjithate, Koliqi qe i pari shkrimtar shkodranë i kohës së vet, që dashtas u largue nga shkodranishtja pak e tepër e theksueme nder shkrimtarët e tjerë të deri atëhershëm. Gjuha e tij ishte ma e pergjithtë, prandej mâ e pasun, stili aristokrat, periudhat të skalituna me adjektiva ngjyrëdhanës i jepshin gjallnim e valavitje gjuhës e stilit të tij artistik.

Në 1924, “Ora e Maleve” i besoi kryeredaksinë e asaj fletorje. Po në këtë vjetë e thrret Gurakuqi në Tiranë si sekretar privat dhe pak ma vonë bahet sekretar i Ministrisë së Mbrendshme, nen Kolonel Rexhep Shalën.

Ngjarjet e vjetit 1925 e shtyejnë të kërkojë strehim në Jugosllavi, ku pat rast të thellohej në poezinë e pasun popullore jugosllave.

Me 1928, Koliqin e gjejmë në Bari t’Italisë, në mes të grupit të mërguemvet shqiptarë Sotir Peci, Bahri Omari, Kost Paftali, Sheh Karbunara e, mâ vonë, në bashkëpunim për veprimtari të shqipes, me Mustafa Krujën në Zara.

Të parën vepër botoi Koliqi në Tiranë në vjetin 1924. Me pseudonymin Borizani, botoi shum poezina në “Lirija Kombëtare” të Gjenevës, drejtue nga dr. Omer Nishani.

Por vepra, që e paraqiti shkrimtar të dorës së parë të shqipes, qe vëllimi i novelavet “Hija e Maleve”, botue me 1929 në Zara. Shkruesit të këtyne rreshtavet i kujtohet mirë leximi i parë i këtij librit. Në të shihej qartë se jo vetem nji pendë mjeshtrore e re kishte lindë në Shkodrë, por me te dhe nji stil i ri, e bânte gjuhen mâ të lehtë, mâ t’ambël, mâ lakuese, të pasun e tërhjekëse, n’afërsi me gjuhët e mdhaja botnore, zhvillue me shekuj para sonës, për shprehjen e artit.

Po në këtë vjetë ai këthehet në Shqipni, ku mëson letërsinë shqipe, mâ para në shkollën Tregtare të Vlonës e mâ vonë në Liceun Shtetnor të Shkodrës. Shum nga nxanësit e tij u bânë shkrimtarë të vlefshëm të shqipes e t’arsimit shqiptar si në Shqipni, si edhe per nji kohë të shkurtë por të vlefshme, në Kosovë.

Me 1933, dha dorëheqje nga arsimi, për të shkue n’Universitetin e Padovës, n’Itali, për të vazhdue studimet.

Me 1936, u emnue Lektor i Shqipes pranë atij Universiteti, per Kathedrën e Albanologjisë, që drejtohej nga glotologu i famshëm Carlo Tagliavini.

Me 1937, u dokturue tue mprojtë thezën: “Epika Popullore Shqipe”. Po në këtë kohë u themelue në Romë, n’Universitetin Shtetnor, Selija e Albanologjisë. Me 1939, qe emnue Ordinar i kësaj Selije, ku qendroi deri sa doli në pensjon, me përjashtim të njij periudhet të shkurtë. E njimend, nga vjeti 1939, deri në fund të vjetit 1942, ai drejtoi Ministrinë e Arsimit në Shqipni. Megjithse koha dhe rrethanat ishin ato që njifen, nen nji okupim, asgjamangut Prof. Koliqi dijti t’i shfrytësonte të dyja. Nen Ministrinë e Arsimit t’atëherëshme, u botuen tekste shkollor shqipe e libra, ma tepër se ç’nga vjeti 1912 e deri n’atë kohë.

Por merita ma e madhja e këtij dikasterit t’Arsimit ka qenë hapja e shkollavet shqipe për të parën herë ndër krahinat e ndryshme kosovare. Kosovarët vetë e pohojnë se kjo nisme e fillimit të shkollës shqipe në Kosovë, nuk mund të quhet as nji rilindje, pse çka nuk ka eksistue kurr, nuk rilindë, por nji lindje e vertete historike per nji popullësi prej mâ se nji milion frymësh, përba prej analfabetësh, mâ se 90 %. “Nuk kishte nji mësues, profesor, gjygjtar, avokat, doktor medicije, me nji fjalë nuk kishte asnji person prej kombësisë shqiptare në profesjonin intelektual”, na thotë Dr. Rexhep Krasniqi, në nji artikull në nr e fundit të revistës “Shêjzavet”, ku përshkruenë mjerimin e terrësinavet të Mesjetës, ku i kishin lanë regjimet monarkike jugosllave t’atyne kohëvet. Ky qe vetë dishmitar i asaj gjendje, derisa qe ngarkue nga vetë Ministri, prof. Koliqi, Komisar i Ministrisë për Internatin e Prishtinës, që do bahej çerdhja e arsimtarëvet e arsimtarevet të ma vonëshme.

Prap po i lamë fjalën dr. Krasniqit, nga i njajti artikull: “Para se të nisej në krye të detyrës (per Kosovë) Z. Krasniqi pat nji bashkfjalim të gjatë me Prof. Koliqin, i cili, nder të tjera udhëzime, shquejti tri pika me ranësi të posaçme:

1)Ministrija e Arsimi, ven bujarisht në dispozicjon mjete financjare dhe material të ndryshëm për ekuipazhimin e shkollës dhe t’Internatit, si dhe per ushqim e veshëmathje të studentavet bursista;

2)Mësimi i gjuhës shqip, do të kishte prioritet mbi të gjitha landët e tjera, mundësisht me nga dy orë të përditshme per të gjitha klasat dhe, po per këte qëllim, ai i porositi që:

3)Studentat e kësaj shkolle nuk do të kishin nevojë të marrin pjesë n’organizimin e rinisë fashiste, siç ishte gjendja në Shqipninë e vjetër” (Shêjzat, XVIII, 1974, Nr. 1-10, f.10).

Bursistat e Internatit ishin 200, të gjith me bursa qeveritare dhe drejtohej nga prof. Vasil Andoni.

Në dritën e sotshme besoj se gjithkush e kupton randësinë e kësaj nisme historike.Per ma tepër, po gjatë asaj kohe, themeloi, bashkë me Mustafa Krujën dhe prof. At Zef Valentinin (1900-1979) Institutin e Studjimevet Shqiptare në Tiranë, i cili përmblodh në gjinin e vet shkrimtarët e poetët ma të njoftunit në botën shqiptare.

Ma vonë ai e la Ministrinë e Arsimit e kohën e punën ia kushtoi krejtësisht këtij Institutit.

Mbarimi i Luftës së Dytë Botnore rishtas e gjenë prof. Koliqin tue dhanë mësime në Romë, si titullar i Kathedrës s’Albanologjisë n’Universitetin Shtetnor të këtij kryeqytetit.

Me 1957, me dekret të Kryetarit të Republikës Italjane, Kathedra e Shqipes pranë këtij Universitetit, per njohje prestizhit, u naltue n’Institut Studjimesh Shqiptare.

Botimet ma të njoftuna të Koliqit në Letërsi, janë: nji vëllim vjerrshash me titull “Gjurmat e Stinvet” (1934); nji vëllim novelash “Tregtar Flamujsh” (1935).

Porse aktiviteti i tij letrar gjindet sidomos nder të përkohshme të ndryshme, si në: “Hylli i Dritës”, “L.E.K.A.”, “Minerva”, “Illyrija” -që drejtohej nga Asim Jakova, -“Gazeta Shqiptare”, “Ora e Malevet”, etj.; “Studimev Letrare mbi dy Kolegjat shkodranë, të Jezuitëvet e të Françeskajvet”; “Mbi poetët Simbolista të Flandrës”, “Mbi Reflekset Lindore në Letërsinë Shqipe”; “Mbi Artin Krijimtar të Rapsodvet të Malevet të Veriut të Shqipnisë”.

Nder këto vjetët e fundit botoi romanxin “Shija e bukës së mbrume”, sikurse vëllimet me nji varg poemthash në prozë: “Pasqyra e Narçizit” e “Kangjelat e Rilindjes” në poezi; “Symfonija e Shqipevet”, perkthye anglisht nga Dr. Anesti Andrea.

Koliqi shkroi shum edhe në gjuhën italishte, tue përdorë edhe në këtë gjuhë gjithnji thematikë shqiptare, për t’u ba të njoftun të huejvet shpirtin e karakteristikat e shqiptarit.

Nder këto vepra, spikasin: “Epica Popolare albanese” (1937): “Poesia popolare Albanese” (1957); “Antologia della Lirica Albanese” (1963).

Menjiherë mbas botimit, autori ia dhuroi të nenshkruemit kopjen me këto fjalë: “Të Përndertit … kët perpjekje me ua paraqitë bukurisht të huejvet anat ma njerzore të fisit arbnuer, me dashuni, vëllaznim e nderim i a dërgon. E.K.”

Ky vëllim 320 faqesh qe komentue në stil e terma eprorë, si nimesë Civilizimit Mesdhetar, në nji artikull dy shtyllash, në: “Giornale d’Italia” (shkurt, #4-5, 1964), shkrue nga nji nder klasicistat ma të mdhajt e Evropës, Ettore Paratore, autor e Ordinar i Letërsisë Latine n’Universitetin Shtetnor të Romës.

Ky pat zgjedhë e botue n’atë artikull pjesën e njij poezie origjinale të ndiemit autor, nji nder ma të bukurat e tija, me titull: “Estrema Visione” (Vegim i mbram). Në këtë poezi lirike, autori përshndet per të mbramen herë vorret e të parëvet e Atdheun, i sigurtë se nuk do ta shifte mâ per së gjallit, si ngjau:

Quando con un frullar di trepide ali

queste palpebre, stanche

di luce sempre effusa sul dolore,

mi chiuderai con un materno gesto:

mi sembrerà di risentir sul volto

il delicato tocco

d’una rama dei boschi, delle dita

vegetali dei boschi d’Albania,

dita di fresche foglie

asperse di rugiada,

le lacrime del nostro cielo, aulenti,

sudor segreto della nostra terra,

unico refrigerio

al divorante ardore

che mi consuma questa argilla umana,

dove rivive e soffre

la cenere degli avi:

ti seguirò spedito,

tacita condottiera,

sopra il sentiero aereo che conduce

al limitare cerulo

della Gran Luce che tu ci riveli:

pago se, prima di varcar le astrali

alte frontieri e sciogliermi

da questa umana argilla

che m’inceppa

mi mostrerai lontano

nei cieli, fra la bruma

dei miei terrestri di’

volti al tramonto,

le montagne natali

alfine circonfuse da un fiammante

vel di libere aurore. 

Përkthime

Prof. Koliqi zen mandej nji vend kryesisht me randësi si përkthyesi ma kompetent që patëm nga italishtja e frengjishtja në shqip, sikurse nga shqipja n’italishtën. Qe i pari, që përballoi përkthimin e poetëvet të mdhaj, si: Dante Aligheri, Petrarca, Aristo Tasso, Foscolo, Carducci, Pascoli, D’Annuzio, Baudlaire, Maeterlinck, Verhaeren etj.

Per çdo shkrimtar krijimtar si Koliqi, âsht mâ vështirë me sjellë në nji shqipe të kulluet eartistike të këtillë poet, se me krijue nji vepër origjinal.

Ndoshta fort pak shkrimtarëvet shqiptarë u heci fati si prof. Koliqit, që të kishte si karrierrë jetësore, ma tepër në diasporë, arsimin e naltë të Letravet Shqipe.

Kjo ka qenë nji fatlumsi per ate, sikurse për Letersinë Shqipe. Në dritën e sotshme, e, nëse sot e kurr, veprat e shkrimet e tija do të mblidhen e të botohen në tanësi, prof. Koliqipadyshim mbetet shkrimtari origjinal ma i madhi i periudhës së tij, mbrenda e jashtë Shqipnijet.

Me qinda nxânsa Arbreshë, shqiptarë e italjanë kanë ndjekë mësimet e tija, n’Univeristetin e Romës, dhe, si u tha ma nalt, shum prej sish janë doktorue, tue rrahë thematike Albanologjijet. Mâ se katerdhetë theza laurimit pasunojnë me landë letrare, historike e gjuhësore arkivat e Institutit të Studjimevet Shqiptare, që ai themeloi dhe drejtoi me aq zotësi, pranë Universitetit të Romës. Në këtë mënyrë prof. Koliqi i ka pregatitë nji brezni të re, jashta Atdheut, Letërsisë Shqipe.

Besojmë se, sot per sot, kurrkuj nuk i bjen barra ma e randë se Institutit të Albanologjisë n’Universitetin e Romës dhe Qendres Nderkombëtare të Studimevet Shqiptare të Palermos, per botimin në tanësi të vepravet e të dorëshkrimvet letrare të prof. Koliqit. Do t’i bajshin sherbimin ma të madhin letërsisë e kulturës shqiptare në diasporë dhe do t’ishte nderimi e monumenti ma i madhi, që do t’i bajshin përkujtimit të Tij.

Prof. Koliqi qe i pari, që hapi periudhën e prozës artistike të letërsisë shqipe, në të cilën zen vend mbi nominativat, adjektivi me fuqinë kromatike të piktorit, gërshetue me jehonat e ambla të muzikantit. Gjuha e tij âsht zhurmuese si prrojet e lumejt shkallmuesa; asht si currili i kronit të kaltert e të pameshëm, që në verën rreshkuese me puhinë freskuese, grishë shtektarin me u flladitë dhe, dashtë e padashtë, me pi në te.

Per Mikun e katerdhetë vjetëvet dhe viganin e Letravet Shqipe mund të thomi çka la shkrue per vedi poeti latin, Horaci: Non omnis moriar.

Shenim: Msgr. dr. Joseph J Oroshi (Botuar në fillim në revistën Shejzat, Numëri Special, 1975 dhe ribotuar në revistën kulturore Jeta Katolike New York.)

Vitomirica është një fshat i kolonëve malazezë, në veri të Pejës. Dikur fushë, ajo u popullua në vitet 30 me kolonë.

Këtu u bë qendra e komunistëve të Kosovës, të cilët në janar 1944, ishin rreth 400 të tillë, prej të cilëve vetëm 45 ishin shqiptarë. Këtu u mor vendimi për të formuar Partinë Komuniste Shqiptare, udhëheqësen e rrënimit më të madh që kish njohur populli shqiptar. Disa fakte rreth themelimit:

– Në mes të gushtit 1941, Fadil Hoxha erdhi në Vitomiricë. Kërkoi që dikush nga komiteti krahinor të shkojë në Shqipëri. Në mungesë të Milladinit, komiteti dërgoi menjëherë Dushan Mugoshën, i cili u nis me Fadil Hoxhën në Shqipëri duke udhëtuar nga Prizreni në Shkodër. Qëndrimi i parë i tyre zgjati 10 ditë. Në Tiranë, në shtëpinë ku u formua për herë të dytë partia arriti të bashkojë grupet e Shkodrës dhe të të rinjve. Grupi i Korçës nuk pranoi të hyjë në bisedime sepse kërkonte letërpërfaqësimin.

– Më 11 tetor 1941 në Vitomiricë u krye takimi i Koço Tashkos me organizatën krahinore komuniste të Kosovës. U vendos rithemelimi i partisë, duke përfshirë edhe Grupin e Korçës. Të njëjtën ditë, lirohet në Peqin nga internimi, Milladin Popoviç. Tahir Kadareja u ngarkua të sillte Dushanin në Tiranë.

– Në tetor-nëntor 1941 Milladini dhe Dushani kanë biseduar me 3 grupet komuniste dhe Partinë Komuniste të Andrea Zisit. Kjo e fundit ishte krijuar në Athinë dhe ishte me ndikim grek. Kjo parti kërkoi të shkriheshin te ajo dhe jo ata te një parti që nuk ekzistonte. Si përfundim, PKSH-ja e Zisit u përjashtua nga bisedimet.

– Mbledhja themeluese u zhvillua në 8-14 nëntor 1941 në Tiranë. grupet u përfaqësuan nga 6 anëtarë. Për arsye mungesash, vetëm grupi i Korçës ishte i plotë. Grupi i Shkodrës u paraqit me 4 dhe i Të rinjve me 5. Partia nuk zgjodhi kryetar, por një komitet ekzekutiv të përkohshëm. Partia Komuniste me ndikim grek, ajo e Andrea Zisit u sulmua jashtëzakonisht për t’ia lënë vendin Partisë Komuniste me ndikim jugosllav.

Themeluesit ishin:

– Punëtorë, 8 persona: Pilo Peristeri, Koçi Xoxe, Sotir Vullkani, Sotir Lubonja, Perlat Rexhepi, Vasil Shanto, Kristo Themelko, Tuk Jakova.

– Intelektualë, 7 persona: Ramadan Çitaku, Koço Tashko, Enver Hoxha, Sadik Premte, Anastas Lula, Elami Nimani, Qemal Stafa.

– Të dënuar ose shpallur tradhtarë nga vetë partia: Anastas Lula (vrarë),  Sadik Premte, Koçi Xoxe (pushkatuar), Tuk Jakova (internuar, burgosur), Koço Tashko (burgosur, internuar).

– Të goditur: Sotir Vullkani, Sotir Lubonja, Kristo Themelko, Ramadan Çitaku.

– Të papërmendur: Perlat Rexhepi (dëshmor), Elami Nimani (pas lufte ambasador i Titos)

Tregim

Kabil Bokali, u kthye nga qyteti dhe hyri në katund andej nga ora dhjetë e darkës.
Qe vjeshtë e mbrame; dhe shirat e ftohtë, i patën mbushur me baltë rrugët. Mjegulla që kish mbuluar katundin, e bënte natën më të errët.
Në qytet, ai shkoi të shikonte të vëllain, Martinin, i cili banonte dhe punonte atje. Sapo kish dalë nga spitali ky Martini, ku i hoqën një veshkë të sëmurë. Si me një sebep, Kabili, la edhe një palë këpucë të shqepura te këpucari, që t’ia rregullonte.
Kur u afrua pranë shtëpisë, e gjeti portën e avllisë hapur.
Në fakt, anash kësaj porte, nuk kishte, as mure as gardh.
Ai kishte dashur të ndërtonte një avlli, sepse gruaja e tij, Ageta, i pati thënë e alarmuar, që rreth shtëpisë së tyre, sillej një hajdut. Madje natën e të premtes që kaloi, teksa po e kapiste gjumi, ajo kish dëgjuar zhurmë në verandën e katit të dytë, ku mbanin zahiretë e vjeshtës. Rastisi, që pikërisht atë natë, i shoqi nuk u ndodh në shtëpi; dhe ajo, pati frikë të ngrihej të shikonte. Gjithsesi, hajduti, mund të ngjitej në verandë për trungut të ftoit, që ndodhej pranë murit; por nuk mund të futej brenda shtëpisë, sepse derën që të nxirrte në verandë, Ageta e mbante gjithmonë të kyçur me çelës.
Kështu, ai mendoi, që do ishte mirë sikur të ndërtonte një avlli. Por, ngase qe i varfër, ngriti hë për hë, vetëm dy kollona betoni; dhe montoi aty këtë portë, sajuar me llamarina prej fuçishë të vjetra. Dhe si njeri korrekt që ishte, ai e mbante gjithnjë mbyllur portën, edhe pse, si ta mbyllte, si të mos e mbyllte, njësoj ishte.
Teksa hyri në oborr, ndonëse qe errësirë, ai mundi të dallonte në verandë, lëvizjet e një siluete njeriu; një si hije e mezidallueshme, që u kap njëherë për degëve të ftoit, kërceu e ra në tokë, dhe pastaj humbi nëpër terr nga ana e pasme e shtëpisë.
Kur hyri brenda në shtëpi, e gjeti të shoqen ulur në shkallët e korridorit, që të ngjisnin në katin e dytë. Kish filluar të tirte lesh në furkë.
– Erdhe, Kabil?
Zëri i saj, qe disi i ndrojtur, athua se i shoqi, e kishte zënë në baft duke tjerrë fillin e një çasti të ligë për të. Lëmshi i fillit në boshtin që ajo vërtiste me dorën e djathtë, sapo kish nisur të merrte formë.
– Erdha, – tha ai gjithë hundë e buzë.
– Më dukesh pak i mërzitur, Kabil! Mos ndoshta, nuk je mirë?!
Vështrimi i tij, ishte ngulur tek delta e gjinjve të saj, ku dy kopsat e bluzës, i qenë zbërthyer. Gjinjt e Agetës së tij! Gjinj të plotë e të bukur, si ftonjtë, që ajo ruante mes rrobash në arkë. Fjalët, që ajo tha, e sidomos, rezonimi kaq i ëmbël i zërit, që i kish falur zoti, i ngjallën Kabilit në shpirt, një ndjesi aq të thekur përdëllimi, sa ato çaste, do të donte të qante për të shoqen. Të qante mu sikur ta kishte humbur përgjithmonë. O zot, sa shumë e donte! Po iu desh të përmbahej.
– Mirë jam, – tha ai, teksa hiqte çizmet e llangosura nga balta e rrugës.
Përgjigjja e tij, mbërriti te Ageta, si një shpërfillje. Qe njësoj sikur t’i thoshte, mu hiq syshë.
Po ajo, ishte e sigurtë për epërsinë e saj mbi të. Vazhdoi të tirte e qetë lesh në heshtje, duke rrotulluar boshtin e lëmshit, që vinte gjithnjë duke u rritur.
Si zbathi çizmet, Kabil Bokali, hoqi edhe pelixhen dhe e vari në mbajtësen e fiksuar në mur. Pastaj hyri në dhomën e ndejtjes, dhe u shemb në divanin e sajuar me dërrasa.
Ageta, u ngrit nga shkallina ku qe ulur dhe i vajti pas. Bashkë me furkën dhe boshtin me lëmshin e perit në dorë, ajo zuri vend në divanin kundruall.
– Kam zier groshë me qepë të fërguara, – tha. – Por janë edhe patatet, që tepruan në drekë. Nëse i do, unë i ngroh edhe ato.
– Nuk më hahet, – ia ktheu ai me një zë, që erdh’ e iu fik në grykë.
Ajo e la; nuk e nxiti të hante, megjithëse ai, do të deshte ta bënte këtë. Filloi sërish të tirte, duke vërvitur boshtin me dorën e djathtë. Dhe heshtonte.
Nganjëherë, më të rrallë, ajo i hidhte të shoqit kalimthi, ndonjë vështrim indiferent me sytë e zinj e të mëdhenj.
Heshtja e saj, përzihej me ajrin e vranët aty brenda; dhe i shoqi, pa se si po përftohej kësisoj, një masë e lagësht dhe e ftohtë si mjegulla që kish mbuluar katundin. Kjo masë, si mbushi në fillim skutat e shtëpisë, u fut nëpër enët e hapura; pastaj, si u fry edhe më tepër, erdh’ dhe e ngushtoi aq shumë hapsirën e dhomës, sa, Kabil Bokalit, iu bë sikur dalëngadalë, po e mbështillte si krimbin në pezhishkë. Po ishte e shoqja me heshtjen e saj, ajo që e tirte fillin e kësaj pezhishke.
– Ageta! – nisi të fliste më në fund ai, teksa lëvizi nga vendi, si të deshte të shkundëte nga supet një barrë, që nuk po e mbante dot.
– Fol, – tha ajo, ndërsa mbështillte për boshti fillin e perit.
– Kur u futa në oborr, pashë një hije, që u hodh nga veranda e shtëpisë sonë dhe ia mbathi. Mos ndodhej dikush këtu brenda?!
– Ç’thua?! – u habit ajo duke hapur gojën e ngritur vetullat.
Ai, i pat ngulur asaj kokërr ndërsy një vështrim kunadhi.
– A të kam thënë, që rreth shtëpisë sonë sillen hajdutë?! – i kujtoi ajo. – Hajde të ngjitemi sipër, të hedhim një sy në verandë, që të shikojmë çfarë do na kenë vjedhur!
Sa hap e mbyll sytë, la furkën në vend dhe i priu për në katin e dytë.
Kokëulur, i heshtur e i zymtë, Kabil Bokali, i ra pas të shoqes.
Jashtë, që nga koteci, u dëgjua zëri i një pule, që kish nja dy javë, që pati filluar të këndonte si gjel.
Gruaja, ndaloi një çast në mes të shkallëve, u kthye e i tha:
– Mos i përplas këmbët ashtu, se do na zgjosh fëmijët!
– Unë i përplasa?! – pyeti i habitur ai.
– Po ti, pra, ti! Po mos u nxeh! Pse të thashë, nuk të vrava!
Qenë ngjitur në krye të shkallëve.
– E frikshme, Kabil! – nxitoi të thoshte Ageta. Toni i zërit te saj, tashmë qe zbutur. – Vërtet e frikëshme! Dhe të mendosh, që hajduti, qenka ngjitur në verandë, pikërisht kur unë po dremisja shtrirë në krevat! Po derën e verandës, ti e di, që e mbaj gjithmonë të mbyllur me çelës.
Ai nuk foli.
Dolën në verandë ku mbanin zahiretë e vjeshtës.
Në trarët anësorë të çatisë së drunjtë, vjetëruar nga koha dhe brejtur nga krimbat, ishin varur lëvarë hudhrash me bishtat e thurur gërshetë, kurorë qepësh dhe tufa me çaj mali, që i shoqi e kishte pas mbledhur rrëpirave.
Rrëzë murit, në dysheme, qe një arkë druri shumë e moçme. E pati sjellë Ageta bashkë me pajën, ditën që ishte bërë nuse. Kjo arkë, mbyllej me kapak, në të cilin, një dorë e panjohur mjeshtri, kishte pikturuar një zanë, ulur mes lulesh në breg të një liqeni alpin. Brenda arkës, ajo mbante disa nga rrobat e saj. Që rrobat të merrnin aromë, Ageta kishte futur aty brenda ftonj të zverdhur, – një metodë parfumimi kjo, për një grua plot sqimë, martuar me një burrë të varfër si Kabil Bokali.
Një torbë me arra, qe varur në traun anësor nga e majta.
E yshtur nga nepsi, Ageta kishte shpuar një vrimë të vogël në njërën nga dy qoshet e torbës. Për çdo ditë, ajo nxirrte për vrime nga tre-katër kokrra, pa qenë nevoja të ulte e zgidhte torbën. Kurse në një etazher, sajuar me copa dërrasash nga vetë i zoti i shtëpisë, mbanin disa kavanozë me reçel kumbulle. Në njërën anë të etazherit, kishte kunguj të bardhë misiri; dhe pak më tej, dy qypa, – njëri me turshi domatesh jeshile, kurse tjetri, me speca të mbushura me gjizë.
Gruaja nisi të bënte inventarin duke numëruar, në fillim kurorët e qepëve.
– Një, dy, tre, katër, pesë, gjashtë, – numëroi ajo ajo me zë e me gisht. – Në rregull me qepët.
Ai ndiqte me sy numërimin e saj.
Pastaj, ajo u hodhi një sy hudhrave: – pesë lëvarë!
– Edhe hudhrat, më duket, nuk janë prekur. Apo jo, Kabil?
Ai ngriti supet, sepse nuk dinte ç’të thoshte.
Për tufat e çajit, nuk ishte e sigurtë sa kishin qenë.
Kur numëroi kungujt e misirit, kërceu përpjetë e tha:
– Mungon një kungull! Kishim gjashtë. Të kujtohet?!
– Po, më kujtohet, – nëpërdhëmbi ai. – Gjashtë kanë qenë.
– Tani janë vetëm pesë! Çfarë maskarai!
– E, mirë tani! – ia bëri ai, tashmë duke shkundur supet, si të qe çliruar nga një peshë e madhe. – Ule zërin, se po të dëgjon gjithë katundi! Nuk u bë hataja për një kungll! Hajde ikim, dalim prej këtu.
Po Ageta filloj të nxehej edhe më shumë. A nuk kishte hak të nxehej?! Si? Të vijë i biri i botës, të ngjitet për trungut të ftoit pranë murit, të futet në verandën, ku ajo mban gjithë produktet e djersës së vet, dhe të vjedhë?! Kurse burri të të thotë, që të ulësh zërin, sepse, medemek, nuk na qenka bërë hataja?! Jo, ore, jo! Nuk është kështu! Se, që ta dini ju, këtu nuk bëhet fjalë, çfarë mori hajduti? Mori një kungull, katër pesë kaptina hudhrash, dy kokrra qepë, një kokërr ftua, a ç’dreqin tjetër! Këtu bëhet fjalë për vjedhjen! Për vjedhjen si një ves i ndyrë. Nëse u ka rënë nepsi në një kungull të pjekur në furrë, le të vijnë t’ia lypin Agetës si njerëzit, dhe ajo ua fal?! Por, jo kështu…!
Teksa shfrynte kësisoj, ajo mori një fletore, bashkë me një laps, dhe nisi të shkruante aty, emrat dhe sasinë në numër, për çdo produkt që gjendej në verandë.
– Të paktën të mos na marrin për budallenj, – tha. – Të dimë me saktësi çfarë kemi; dhe nëse guxojnë e vijnë prapë, të kuptojmë çfarë morën.
– Për sa kohë nuk e kemi ndërtuar avllinë, dera që të nxjerr në verandë, duhet mbajtur gjithmonë mbyllur me çelës nga brenda, – i kujtoi i shoqi.
Ageta e kuptoi ku rrihte ai, dhe u bë nervoze.
– Po të thashë, more burrë, që unë e mbaj gjithnjë të mbyllur me çelës derën! E kam merak vetë këtë gjë; mos ma thuaj njëqind herë!
Kur zbritën shkallët dhe u futën në dhomën ku rrinin, i zoti i shtëpisë, zuri vend në tryezën e ngrënies; pastaj, i tha gruas t’i mbushte një pjatë groshë me qepë të fërguara, si dhe një spece të vetme me gjizë.
Tashmë, që u mor vesh, se paska qenë punë hajduti, atij iu largua ajo llurbë dyshimi, që e mundonte. Çdo gjë qe në rregull për tē. Qe çelur në fytyrë dhe ndjehej në fill të mirë. Madje, qe bërë në qejf, e nisi t’i thoshte të shoqes edhe ndonjë fjalë giciluese, thjeshtë për humor. Dhe qeshte.
Ageta e dëgjonte e mikluar, por sytë nuk ia hidhte.
I shtroi të hante darkë; dhe ai hëngri, sepse i kishte ardhur oreksi.
Si hëngri, Kabil Bokali, piu edhe një mashtrape me lëng hoshafi kumbullash; pastaj, u zdërgjà njëherë në divan, dhe me sytë gjysëm të mbyllur, tha:
– Thonë, Ageta, që dimri do të jetë i ashpër; dhe pritet të vijë një stuhi e madhe!
Po e shoqja kish nisur të lante enët në korridor; as që dëgjoi çfarë tha ai.
Kur u kthye në dhomë, e gjeti teksa gërhiste shtrirë në divan.
I thirri që të ngrihej; të ngjitej lart dhe të flinte në dhomën e gjumit; por ai, vetëm sa lëvizi pak përgjumësh e nëpërdhëmbi ta linte rehat. Ç’të bënte? I hodhi një jorgan sipër dhe e la aty ku ishte.
Të nesërmen, qe ditë e martë. Prap mjegulla hapërdahej e mblidhej me vrunduj gjithandej.
Ageta, u ngrit nga shtrati, andej nga ora tetë e mëngjesit. Zbriti shkallët dhe pá, që i shoqi, nuk ishte në shtëpi. Kishte dalë për punë.
Kaluan dy ditë, duke vrarë mendjen të gjenin, cili kishte qenë hajduti, por as burri, as gruaja, nuk ia qëlluan dot.
Të premten, Kabili vajti në qytet, të merrte këpucët që pati dërguar t’i rregullonte.
Si mori këpucët, ai ktheu edhe njëherë nga vëllai i tij, Martini.
Ngase u shtruan në një goxha muhabet, u bë vonë dhe nuk e lanë të dilte.
– Rri sonte, – i thanë. – Shko nesër, se nuk bëhet hataja.
Dhe ai ndejti, bujti atë natë aty.
Të nesërmen, qe ditë e shtunë. Po bëheshin pesë ditë rresht me mjegull!
Ai u kthye në katund andej nga ora dhjetë e paradites.
Kur hyri në oborr, i gjeti të dy fëmijët jashtë. Po jashtë bënte ftohtë; fëmijët ishin të vegjël; njëri gjashtë, tjetri pesë vjeç; dhe mërdhihnin.
Sa e panë, u nisën turravrap ta përqafonin.
– Përse keni dalë jashtë? – i qortoi me dashuri ai.
– Na tha mami, – u përgjigj më i madhi. – Na tha të dalim e të luajmë.
Ai i përqafoi të dy njëherësh. Pastaj nxorri e u dha karamelet, që ua kishte blerë në qytet.
Ato çaste, bum, u dëgjua një zhurmë e mbytur. Ktheu kokën dhe pá të lëviznin degët e ftoit pranë verandës.
Nuk kishte pikë dyshimi, që dikush kishte qenë në verandë; ishte varur për degëve të ftoit pa e pikasur ai; qe hedhur në tokë dhe ia kishte mbathur.
Nxitoi të shihte, por nuk pa njeri!
– Prapë hajduti! – i tha ai të shoqes, teksa hyri në shtëpi me fëmijët për dore.
Ashtu si atë natën e parë, gruaja tirte lesh e ulur në shkallë. Lëmshi i fillit në boshtin, që ajo vërtiste me dorën e djathtë, qe trashur bajagi shumë.
– Ç’thua?! – u habit ajo. – Tani e pé?!
– Nuk e pashë, por dëgjova përplasjen e këmbëve kur u hodh në tokë, që nga veranda. Ka zbritur për degëve të ftoit, sepse i pashë të lëviznin!
– He, ç’bela na gjeti! – ia bëri ajo. – Hajde të ngjitemi në verandë, që të shikojmë, çfarë na kanë marrë kësaj here!
Ajo la në divan furkën dhe boshtin me lëmshin e perit; dhe që të dy, nisën të ngjisnin shkallët për në katin e dytë.
Edhe fëmijët, u bënë kuriozë dhe iu qepën nga pas prindërve.
Sapo dolën në verandë, Ageta, i ngjiti dorën asaj fletores së inventarit. E pati bërë tub dhe e kishte futur në një kavanoz bosh, pa kapak.Kësaj here, ajo e nisi numërimin me lëvarët e hudhrave:
– Një, dy, tre, katër… Pesë lëvarë. – tha ajo, pasi i kishte hedhur një sy fletorës që mbante në dorë. – Në rregull me hudhrat.
Pastaj, nisi të numëronte kurorët e qepëve: gjashtë kurorë!
– Në rregull edhe me qepët.
Dy fëmijëve, kjo puna e numërimit, po u dukej një lojë fort zbavitëse, ndaj nisën të numëronin edhe ata, secili për hesap të vet:
– Një, dy, pesë, tre…, – ngatërrohej i vogli teksa numëronte lëvarët e hudhrave me gishtin e vogël të kthyer si çengel.
Më i madhi, i numëronte të gjitha produktet bashkë, – gjithshka, që i zinin sytë; dhe po i afrohej me numërim shifrës tridhjetë.
Edhe i zoti i shtëpisë, numëronte, por e bënte në heshtje, duke ndjekur me sy numërimin e të shoqes.
Si kishte kaluar në inventar hudhrat, qepët, tufat me çaj, kavanozët e reçelit, kungujt, torbën me arra, qypat dhe një thes me fasule, u duk se inventari po shkonte për së mbari; por, kur gruaja hapi arkën, vuri re se mungonin dy ftonj!
Në fletore, ajo kishte shënuar tetë kokrra, kurse në arkë gjendeshin vetëm gjashtë.
– Çfarë maskarai! – tha prap e skandalizuar ajo. – Paska marrë dy ftonj!
I shoqi nisi të vriste mendjen: çudi! Përse nuk kishte marrë edhe ndonjë gjë tjetër?!
Me sa dukej, kishin të bënin me deqitë e një loje shumë dinake: që të zotët e shtëpisë të mos kuptonin se ishin vjedhur, hajduti kishte vendosur të vidhte nga pak!
– Ageta! – foli burri, që ishte kredhur në mendime. – Po sikur ta presim ftojin. Ai për degëve të ftojit ngjitet në verandë!
Ato çaste, u dëgjua apet zëri i asaj pulës, që këndonte si gjel.
Saora, gruaja u kthye dhe i nguli një vështrim qortues.
– A ke luajtur mendsh, Kabil?! – pyeti ajo. – Si u pritka ftoi, që janë dashur dhjetë vjetë të rritet, e që për çdo vit, i marrim gjithnjë e më shumë kokrra?!
Ai uli kokën, u përtyp njëherë në heshtje, pastaj tha:
– Po c’të bëjmë, pra, sipas teje, Ageta?!
– Po a do ta ndërtojmë avllinë, apo jo?! – pyeti gruaja. – Si të ndërtojmë avllinë, nuk do kemi më kësi telashi.
E lanë verandën dhe zbritën poshtë, në katin e parë.
Zunë vend në tryezë, ku të gjithë bashkë, hëngrën drekë, duke vrarë mendjen në heshtje, e duke hedhur ndonjë fjalë në të rrallë.
Pastaj, si mbaruan së ngrëni, i shoqi mendoi, që nuk do të ishte keq, sikur t’ia niste të hapte themelet e avllisë. Dhe, kur të kishte mundësi, pak e nga pak, të fillonte të fuste aty, gurët e themelit. Më vonë, ndoshta, në verë, të ngrinte një murë me plitharë.
– Po dal të marr kazmën dhe lopatën, që t’ia nis të hap themelin e avllisë, – i tha ai tek e mbramja të shoqës.
– Si të duash, – tha ajo, pa treguar ndonjë interes për atë çfarë tha i shoqi.
Pati marrë furkën dhe kish nisur të tirte lesh duke vërvitur boshtin me lëmshin, që minutë pas minuti, vinte e bëhej më i madh.
Ai doli nga shtëpia dhe u fut në plevicën, që ndodhej ngjit me murin e anës së majtë të shtëpisë.
Vite më parë, kishin pas mbajtur aty lopën, por pas tufëzimit të bagëtive nga shteti, mbanin almiset e punës, si dhe sende të ndryshme, që nuk përdoreshin shpesh.
Kur hyri aty brenda, vuri ré, që disa thasë të zbrazur, që ai, i kishte pas palosur mbi një fuçi bosh, gjendeshin përdhé në një qoshe!
Teksa i ngriti për t’i vendosur në vendin ku i pati lënë më parë, zbuloi një kungull misiri, bashkë me dy ftonj të verdhë! Kungulli ishte dërmishur e çarë; kurse ftojntë, qenë kafshuar!
Atëherë, u pataks!
Ra në gjunjë dhe ngeli një copë herë me sytë përdhé, mu si ajo viktima, që pret t’i bjerë në qafë shpata e xhelatit.
Mandej, zgjati dorën dhe mori një lugë të vjetër, që u gjend aty pranë; dhe, me mendjen e përhumbur, si në tym, nisi të gërryente me bishtin e saj, kotsëkoti, dheun e butë të dyshemesë.
Pas tre-katër minutash, u ndërmend dhe pá, që duke gërmuar kësisoj, kishte hapur në tokë një gropë në formë varri! Provoi të kujtonte synimin, për të cilin kishte hyrë aty, por nuk ia doli dot.
Era pëshpëriste dhe vajtonte vrimave të çatisë; dhe të ftohti aty u bë më i ashpër. Pastaj, erdhi një çast, kur pëshpërimat dhe vajtimet e erës ndaluan. Atëherë, ai kuptoi, që nuk kishte qenë era, por mendja dhe shpirti i tij. Hodhi lugën, që mbante në dorë dhe u ngrit e doli jashtë, përçudshëm e me mendje të bjerrur.
Jashtë, mjegulla qe bërë më e dendur. Degët e zhveshura të pemëve në oborr, ishin lagur; patën krijuar bulëza uji dhe kishin nisur të pikonin; po atij iu duk sikur qanin me lot. Ndjeu një nevojë, që të ecte. Të ecte kuturu. T’ia mbathte hapaqorras, pa e ditur se ku do ta çonin këmbët, derisa të binte e ta përpinte ndonjë hon. Por, sapo kujtoi fëmijët, iu bë sikur i kapën zemrën me dorë. Atëherë, u rrënqeth. Deshi të klithte, po klithma i qe ndryrë përbrenda. Memzi merrte frymë, athua se ia kishin lidhur trupin nyje.
U kthye dhe hyri marrakëmbëthi në korridorin e shtëpisë.
Fëmijët, bënin shamatë e ziheshin me njëri-tjetrin në dhomën e ndenjes.
Ageta, qe ulur në shkallë; dhe si gjithmonë, tirte lesh. Në miset e fytyrës së saj të bukur, pushonte një nur i ëmbël, por tinzar. Sapo kishte përfunduar një lëmsh të hatashëm, dhe kish nisur të pështillte për boshtit lëmshin tjetër.
I heshtur mu si një murg, ai u nis të futej në dhomën ku gjendeshin fëmijët.
Ato çaste, ndodhi, që boshti, me të cilin e shoqja vërviste lëmshin, i shpëtoi nga dora. Atij, iu ngatërruan këmbët në perin e shpështjellë dhe u rrëzua.
– U vrave?! – pyeti ajo.
Ai nuk u përgjigj.
I shtrirë në dyshemenë prej çimentoje, fërkonte gjunjët me dhëmbët e shtrënguar e sytë e rrëmbushur me lot.

R. GJINI

Në listën e ‘personave përgjegjës për krimet e Luftës’, publikuar në librin ‘Krimet e komunistëve’, të studiuesit Çelo Hoxha, botim i Institutit të Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit, janë 265 emra.

Mes tyre janë komandantë e komisarë çetash, kompanish, batalionesh, brigadash, që, sipas Hoxhës, janë përgjegjës për krimet e Luftës.

Në këtë libër, Hoxha bën përgjegjës të gjithë drejtuesit e formacioneve partizane për krimet që janë kryer gjatë viteve të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare.

Mes emrave që janë përgjegjës për krime lufte është edhe babai i Spartak Ngjelës, edhe pse më vonë familja e tij, vuajti pasojat e regjimit diktatorial.

Lista me 265 emrat të cilësuar si kriminelë lufte:

1. Asllan Gurra, komandant i batalionit të Oparit, Korçë

2. Abdyl Këllezi, komisar i Brigadës XVI

3. Adil Çarçani, zv.komisar i Brigadës VII

4. Adil Prishta, zv/komandant batalioni, Brigada VII

5. Adnan Qatipi, zv.komandant batalioni, Brigada III

6. Ali Vinçani, komandant i Batalionit ‘Kelmendi-Gërmenj’, Korçë

7. Agush Gjergjevica, anëtar i shtabit të Qarkut Korçë

8. Amdi Babani, komandant batalioni, Brigada XV

9. Andon Xoxa, komisar, kompania II, batalioni II, Brigada I

10. Anton Bulaqi, zv.komandant batalioni, partizan vullnetar i Shkodrës

11. Ardi Rakipi, zv.komandant batalioni, Brigada V

12. Asaf Dragoti, komandant i Brigadës VIII

13. Asaf Tahiraj, Komandanti i Brigadës VIII

14. Astrit Nishani, zv.komandant batalioni, Brigada VI

15. Baba Fejzo, anëtar u Shtabit të Zonës I Operative

16. Bahri Zaimi, komandant artilerie i Brigadës VII

17. Bajt Asllani, zv.komandant batalioni, Grupi i Pezës

18. Balili Peçi, zv.komandant batalioni, Brigada VI

19. Baki Starja, komandant batalioni territorial, Qarku Korçë

20. Bako Dervishi, komandant batalioni, Brigada V

21. Bajram Vula, zv.komandant batalioni, Brigada III

22. Bajram Sinojmeri, zv.komisar i Brigadës VIII

23. Bedri Spahiu, komisar i Zonës I Operative, anëtar i KQ të PKSH-së, anëtar i

kryesisë së KANÇ

24. Bejto Bultica, komandant batalioni

25. Beqir Balluku, komandant i Brigadës II

26. Bido Sejko, zv.komandant batalioni, Brigada VI

27. Bilbil Klosi, anëtar u sektorit politik, Brigada V

28. Burhan Beqari, komandant batalioni II, Brigada V

29. Cute Selenica, komandant çete, qarku Korçë

30. Çelo Arrëza, komandant batalioni II, Brigada V

31. Dali Ndreu, anëtar i Shtabit të përgjithshëm të UNÇ-së, komandant i Divizionit I

32. Dane Mehmeti, komandant batalioni, Brigada V

33. Dul Rioli, komisar i rrethit Lezhë

34. Dushan Mugosha, themelues i PKSH, zv.komisar i Brigadës I

35. Hetim Haxhiu, zv.komandant i batalionit ‘Reshit Çollaku’

36. Enver Hoxha, anëtar i KQ të PKSH, komisar i Shtabit të përgjithshëm; komandant i UNÇ-së; anëtar i kryesisë së KANÇ

37. Enver Liçaj, komisar i çetës së Sopotit

38. Ernest Jakova, zv.komandant Batalioni, Brigada III

39. Esat Dishnica

40. Esat Ndreu, komandant i grupit territorial të Dibrës

41. Estref Sihati, zv.komandant batalioni, Brigada VIII

42. Fadil Çeçi, zv.komandant i Brigadës V

43. Faik Cakuni, komandant i batalionit ‘Fuat Babani’, Korçë

44. Faslli Jaho, anëtar i shtabit të zonës I operative

45. Fatmir Gjata, zv.komisar i batalionit ‘Çlirimi’, Korçë

46. Fejzo Bino, komisar, kompania III, batalioni I, Brigada I

47. Fejzo Ismaili, në dispozicion të shtabit të zonës I operative

48. Ferik Hado, në dispozicion të shtabit të zonës I operative

49. Ferit Radovicka, komisar, kompania I, batalioni II, Brigada I; komandant batalioni, Brigada I; komandant i operacionit të spastrimit në Koplik, 1945

50. Fetah Selcka, zv.komandant batalioni, Brigada IV

51. Feti Bubësi, komandant batalioni IV, Brigada VI

52. Feti Smokthina, komandant i kompanisë II, batalioni I, Brigada I; komandant

batalioni, Brigada I

53. Fiqirete Shehu

54. Flamur Nishani, anëtar i sektorit politik për çështjet e rinisë në Brigadën VIII

55. Foto Stamo, komisar çete, Qarku Korçë

56. Gafurr Çuçi, anëtar i sektorit politik të Brigadës VIII, komisar i Divizionit V

57. Gani Nivica, komandant batalioni, Brigada VIII

58. Gogo Nushi, anëtar i KQ të PKSH-së

59. Gaqo Peristeri, komisar batalioni, Qarku Korçë

60. Gaqo Bashko, anëtar i kryesisë së KANÇ

61. Gjergj Kokoshi, anëtar kryesisë së KANÇ

62. Gjin Marku, anëtar i KQ të PKSH, komandant i Brigadës VII

63. Gjon Banushi, komandant i Brigadës IV

64. Gjon Gjonaj, zv.komandant i Brigadës XVI

65. Gjon Marashi, komandant i çetës së Dukagjinit

66. Hajdar Dushi, zv.komisar i batalionit partizan, vullnetar të Shkodrës

67. Haki Bejko, komisar, kompania III, batalioni II, Brigada I

68. Haki Toska

69. Halim Xhelo, komandant batalioni, Brigada V

70. Hamdi Lemo, komandant Batalioni, Brigada III

71. Hamit Keçi, zv.komandant i Brigadës III

72. Hariz Velo, anëtar i shtabit të zonës I Operative

73. Hasan Moglica, komandant çete, Qarku Korçë

74. Hasan Mëhilli, komisar i kompanisë II, batalioni I, Brigada I

75. Hasan Pulo, zv.komandant i zonës I operative, anëtar i kryesisë së KANÇ

76. Hasan Selenica, zv.komisar i batalionit ‘Hakmarrja’, Korçë

77. Haxhi Lleshi, anëtar i shtabit të përgjithshëm të UNÇ-së

78. Haxhi Seseri, komandant i batalionit territorial të Dajtit

79. Hito Çako, zv.komandant i Brigadës V

80. Hulusi Spahiu, komandant i Brigadës III

81. Hysen Blloshmi, komandant i çetës së Sopotit

82. Hysen Çino, komandant batalioni, Brigada V

83. Hysen Zenelaj, zv.komandant, kompania II, Batalioni II, Brigada I

84. Hysni Kapo, zv.komisar i zonës I operative, komisar i Brigadës V; anëtar i

Shtabit të përgjithshëm të UNÇ-së; anëtar i shtabit të divizionit I

85. Hysni Manushi, komandant batalioni, Brigada III

86. Hysni Selcka, komandant batalioni, Qarku Korçë

87. Ibrahim Stafa, zv.komisar i batalionit Vërçë-Sulovë

88. Idris Seiti, komandant, kompania I, batalioni II, Brigada I; zv.komandant batalioni, Brigada I

89. Idriz Tahiri, komisar i qarkut Shkodër

90. Irakli Bozo, komandant batalioni, Brigada II

91. Irfan Peshtafi, oficer i seksionit operativ të Brigadës VII

92. Islam Radovicka, komandant i zonës I operative, anëtar i shtabit të përgjithshëm të UNÇ-së

93. Istref Sehati, zv.komandant batalioni, Brigada V

94. Izet Kallarati, në dispozicion të shtabit të zonës I operative

95. Jaho Gjoliku, anëtar i shtabit të zonës I operative, zv.komandant Brigada V I

96. Jorgji Zëra, komandant batalioni, Brigada II

97. Josif Prifti, komisar i batalionit ‘Hakmarrja’, Korçë

98. Kadri Hazbiut, komandant i batalionit, Brigada V

99. Kadri Hoxha, komandant i batalionit të Çermenikës; komandant i grupit të

Qarkut të Elbasanit; anëtar i KQ të PKSH, komisar i Brigada VII

100. Kadri Musaj, komisar i batalionit Vërçë-Sulovë

101. Kahreman Ylli, komisar i Brigadës IV

102. Kapo Lena, komandanti i batalionit Vërçë-Sulovë

103. Kiço Ngjela

104. Koçi Xoxe, themelues i PKSH-së, anëtar i KQ të PKSH-së, anëtar i kryesisë së KANÇ

105. Koço Prifti

106. Koço Tashko, anëtar i kryesisë së KANÇ

107. Komandanti i çetës së Shën Gjergjit (i paidentifikuar)

108. Kristo Themelko, themelues i PKSH, anëtar i KQ të PKSH-së, komisar i

çetës së Pezës

109. Kudret Fratari, zv.komandant batalioni, Brigada VIII

110. Lako Polena, komisar i Brigadës II i Mbrojtjes së Popullit

111. Laver Sulçe, zv.komandant batalioni, Brigada I

112. Lefter Kolonja, zv.komandant batalioni, grupi i Pezës

113. Liri Gega, anëtare e KQ të PKSH-së

114. Lan Qafëzezi, zv.komandant batalioni, Brigada VII

115. Lutfi Leka, komandant i batalionit të Bëzhetës

116. Llambi Gostivishti, zv.komisar i batalionit ‘Reshit Çollaku’

117. Maman Saliu, komisar i qarkut të Mbrojtjes Popullore, Shkodër

118. Manol Konomi, anëtar i kryesisë së KANÇ

119. Manush Myftiu, zv.komisar i Brigadës V

120. Maqo Çomo, zv.komisar i batalionit ‘Fuat Babani’

121. Mark Uli, komisar i çetës së Dukagjinit

122. Marko Billa , komandant i RPV Palasë

123. Maze Jaupi, zv. komandant batalioni, Brigada VIII

124. Medar Shtylla, anëtar i KANÇ

125. Medat Poloska, zv.komisar i batalionit të Oparit, Korçë

126. Mehmet Jaho, zv. Komandant i Brigadës XII, pseudonimi Luftar Bolena

127. Mehmet shehu, kandidat i PK të PKSH-së, komandant i Brigadës I, zv.

Komandant i divizionit I; komandant i operacioneve në Shkodër, pas lufte

128. Meshit Çela, zv.komisar, batalioni II, Brigada I

129. Mestan Ujaniku, komandant i shtabit të qarkut të Beratit

130. Mellan dervishaj, komandant i Brigadës XI

131. Mihal Prifti, komisar i Divizionit II

132. Mihallaq Ziçishti, komandant i Qarkut të Mbrojtjes Popullore, Shkodër

133. Miladin Popoviç, themelues i PKSH, drejtues de facto i saj

134. Minella Koleka, komandant i komandës së vendit, Himarë

135. Misto Treska, komisar batalioni territorial, Korçë, komisar i Brigadës XX

136. Muhamet Prodani, komandant i kompanisë III, batalioni I, brigada I; komandant i Brigadës I

137. Muharrem Kokomani, zv.komandant batalioni, grupi i Pezës

138. Muharrem Butka, komandant i komandës së Qarkut të Korçës

139. Musa Daci, zv.komandant batalioni, Brigada VI

140. Mustafa Matohiti, komisar i brigadës VI

141. Mustafa Gjinishi, anëtar i Shtabit të Përgjithshëm, të UNÇ-së

142. Mustafa Xhani (Baba Faja Martaneshi), komandant i batalionit të Martaneshit,

anëtar i shtabit të përgjithshëm të UNÇ-së

143. Myslym Peza, anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇ-së, komandant i

partizanëve të Pezës

144. Myslym Shyri, komisar batalioni II, Brigada I

145. Myzafer Spaho, komisar i Brigadës III

146. Myzafer Trebeshina, komisar i divizionit IV

147. Nako Spiru, anëtar i KQ të PKSH-së, anëtar i kryesisë së KANÇ

148. Nasi Vithkuqi, komandant batalioni, Brigada IV

149. Naum Kristo, zv.komandnt batalioni, Brigada IV

150. Naxhije Dumi, kandidate e KQ të PKSH-së

151. Ndreko Rino, zv.komandant, kompania III, batalioni I, Brigada I, komandant

batalioni, Brigada I; komandant i operacionit të Dukagjinit pas lufte

152. Neim Kuçi, komandant batalioni, Brigada VII

153. Neki Pirgu, komandant Çete, Qarku Korçë

154. Nesti Titani, komisar i batalionit ‘Çlirimi’, Korçë

155. Neshat Hysi, zv. Komandant i Brigadës VII

156. Nexhip Vinçani, komandant i grupit partizan të Korçës, komandant i Brigadës

IV

157. Ngjeli Argjiri, komandant, kompania II dhe zv.komandant, batalioni II, Brigada I; zv.komandant, Brigada VIII

158. Niazi Çepani, anëtar i Shtabit të Qarkut të Beratit

159. Niko Çeta, komisar i batalionit Kelmendi-gërmenji, Korçë

160. Nuredin Aliu, anëtr i Shtabit të Zonës I Operative

161. Nuri Huta, komandant i Kompanisë I, batalioni I, Brigada II

162. Ollga Plumbi, anëtare e kryesisë së KANÇ

163. Omer Nishani, kryetar i KANÇ

164. Osman Sinani, komandant batalioni, Brigada III

165. Pajtim Shyti

166. Panajot Plaku, komisar i batalionit I, Brigada I

167. Pandi Kristo, anëtar i KQ të PKSH-së, komisar i grupit partizan të Korçës

168. Pano Xhambolla, zv.komandant i Brigadës IV

169. Pertef Therepeli, komandant batalioi, Shtabi i Beratit

170. Petraq Lalaj, zv.komisar i grupit partizan të Korçës

171. Petraq Titani, komisar i batalionit të Oprait, Korçë

172. Petrit Dume, komandant i Batalionit ‘hakmarrje’, komandant batalioni,

Brigada IV

173. Petrit Hakani, komandant i batalionit të Dumresë

174. Petro Bullati, komandant i Brigadës II i Mbrojtjes së Popullit

175. Pilo Peristeri, themelues i PKSH-së; komisar i batalionit ‘reshit Çollaku’;

komisar i Komandës së Qarkut të Korçës

176. Pilo Shanto, ndihmës i komandës së vendit, Himarë

177. Prenk Zhupa, komandant i Rrethit Lezhë

178. Puna, pseudonim i një personi të paidentifikuar

179. Puçe Meçani, komandant çete, Qarku Korçë

180. Qazim Kondi, anëtar i Shtabit të Zonës I Operative, komisar i Brigadës

VIII

181. Qemal Zybo, zv.komandant, kompania I, batalioni II, Brigada I

182. Qiriako Harito, anëtar i kryesisë së KANÇ

183. Rahman Uruçi, komandant i batalionit territorial të Myzeqesë; komandant

i Brigadës XVI

184. Rako Gërmenji, zv.komandant, kompania III, batalioni II, Brigada I

185. Ramadan Çitaku, themelues i PKSH-së, anëtar i KQ të PKSH-së; anëtar

i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇ-së; anëtar i kryesisë së KANÇ

186. Ramiz Alia, komisr i Divizionit V

187. Raqi Qirinxhi, intendent i grupit partizan të Korçës

188. Refat Bajrami, komandant i Brigadës XII

189. Rexhep Haka, komandant i batalionit vullnetar të Shkodrës

190. Rexhep Çami

191. Rexhep Kolli, zv.komandant batalioni, Brigada III

192. Rexhep Plaku, anëtar i Shtabit të Zonës I Operative

193. Rexhë Deliu, komandant i batalionit territorial Ishëm-Krujë

194. Riza Kodheli, komandant i batalionit territorial, Korçë

195. Riza Vehipi, komandant batalioni I, Brigada VI

196. Rrahman Parllaku, komandant i Divizionit V

197. Sabri Sevrani, komandant i Qarkut Shkodër

198. Sadik Bekteshi, komisar i batalionit partizan vullnetar të Shkodrës; komandant i grupit territorial të Shkodrës

199. Sadik Bocaj, përgjegjës organizativ në sektorin politik të Brigadës I

200. Sali Ormani, komandant batalioni, Brigada V

201. Saliko Sulo, zv.komandant batalioni, Brigada V

202. Sami Ahmeti, komandant batalioni, brigada VIII

203. Sami Baholli

204. Sami Bineri, komandant batalioni IV, Brigada XII

205. Sami Gjebero, anëtar i sektorit politik të Brigadës VII

206. Sefedin Arëza, komandant, kompania III, batalioni II, Brigada I

207. Sefedin Meçe, komandant batalioni II, Brigada VI

208. Seit Pojani, komisar çete, Qarku Korçë

209. Sejfulla malëshova, anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇ-së; anëtar i

kryesisë së KANÇ

210. Selami Vinçani, zv.komandant batalioni, Brigada IV

211. Selman Brahim, zv.komandant bataloni, Brigada I

212. Sinan Mazi, zv.komandant batalioni, Brigada V

213. Siri Shapllo, anëtar i kryesisë së KANÇ

214. Skënder Ali, komandant batalioni, Brigada VIII

215. Skënder Çaçi, komisar çete, Qarku Korçë

216. Sotir Mero, komandant batalioni, Brigada VIII

217. Spiro Koleka, anëtar i kryesisë së KANÇ

218. Spiro Moisiu, komandant i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇ-së, anëtar i

kryesisë së KANÇ

219. Spiro Shalsi, komandant batalioni, Brigada IV

220. Spito Llazo, atashe ushtarak pranë grupit partizan të Korçës

221. Stefan Dh. Grabocka

222. Suat Leskoviku, komandant i batalionit ‘Reshit Çollaku’; në dispozicion të

Shtabit të Përgjithshëm

223. Sulo Kodheli, zv/komandant batalioni, Brigada I

224. Sulo Rexhepi, zv.komandant i kompanisë II, batalioni I, Brigada I

225. Shaban Idrizi, komandant batalioni III, Brigada VI

226. Shaban Rexha, komandant batalioni, Grupi i Pezës

227. Shaban Zereci, komandant i batalionit ‘Çlirimi’, Korçë

228. Shahin Ruka, komisar i Brigadës VV

229. Shefit Fetih, komandant batalioni III, Brigada XII

230. Shefqet Brinja, intendent i batalionit I, Brigada I

231. Shefqet Melcka, zv.komandant batalioni, Brigada IV

232. Shefqet peçi, komandant i Brigadës V, Komandant i Korparmatës I

233. Shemsi Totozani

234. Shuaip Panariti, komisar i batalionit ‘Qamil Panariti’, Korçë

235. Shuqri Shabani, komandant i batalionit I, Brigada XII

236. Tahir Kadareja, zv.komandant i Brigadës I dhe komandant i batalionit I të

saj; komandant i Brigadës VI; komandant i divizionit II

237. Tefik Cangoj, komandant i batalionit territorial, Qarku Korçë

238. Teki Kolaneci, zv.komandant i Shtabit të Qarkut të Korçës, komandant

u Brigadës XV

239. Todi Naço, komandant i artilerisë, Brigada I

240. Tomorr Spahiu, zv.komandant i kompanisë I, batalioni I, Brigada I

241. Tuk Jakova, themelues i PKSH-së, komisari i Brigadës I

242. Theodhor Masteni, zv. Komandant batalioni, Brigada VIII

243. Vasil Konomi, komisar i Brigadës II

244. Vasil Nathanaili, zv.komisar i Brigadës XII

245. Vasil Treska, zv.komisar i batalionit ‘Qamil Panariti’, Qarku Korçë

246. Vaskë Koleci, zv.komisar i Brigadës XV

247. Ymer Dishnica, anëtar i KQ të PKSH-së; anëtar i Shtabit të Përgjithshëm të UNÇ-së; anëtar i kryesisë së KANÇ

248. Xue Protopapa, komandant çete, Qarku Korçë

249. Xhaferr Cenko, zv.komisar i batalionit ‘Kelmendi-Gërmenji’, Korçë

250. Xhako Merko, komandant batalioni, Brigada VIII

251. Xhamal Hosecka, komisar çete, Qarku Korçë

252. Xheladin Beqiri, zv.komandant batalioni I dhe komandant i kompanisë

I, Brigada I; komandant batalioni, Brigada I

253. Xhelal Staravecka, komandant, batalioni II, Brigada I

254. Xhelo Fazlli, komandant batalioni, Brigada I

255. Xhelo Mato, komisar i kompanisë I, batalioni I, Brigada I; komandant

batalioni, Brigada IV

256. Xhevair Spatara; komandant batalioni, Shtabi i Beratit

257. Xhevdet Petrela, komandant i Brigadës XXIV

258. Xhezar Serishti, komandant çete, Qarku Korçë

259. Z. Bojdani, zv.komisar batalioni territorial, Korçë

260. Zalo Zvarishti, komandant çete, Qarku Korçë

261. Zenel Hamiti, komisari i Brigadës XXIV

262. Zeqiri Babani, komisar çete, Qarku Korçë

263. Zija Kambo, komandant batalioni, Brigada IV

264. Zyko Kalivaçi, komandant batalioni territorial, Qarku Korçë

265. Zylyftar Veleshnja, zv.komandant i Shtabit të Qarkut të Beratit

Doktor Danja ne Detroit shpallë disa ndryshime të Qeverisë në Mergim

Të nderuar diasporikë dhe diasporike,

Jemi në një moment deciziv për të vëndosur të arthmen tone, edhe pse larg atdheut. Diasporikët tanë të mëdhenjë, gjithëmonë kanë menduar e vepruar për popullin, bile pikërisht për këtë e lanë vendin, që t’i shërbejnë

sa më mirë prej së largu. Premtimin që u dhamë në fund të korrikut dhe në fillim të Gushtit të këti viti po e mbajmë. Pas disa konsultimesh, arritem të biemë një vendim, që është pasojë e vullnetit të përbashkët, të të gjitha viseve shqiptare që, veç në emigrim bashkohet kombi. Këtu jemi nga të gjitha viset dhe zgjedhjet janë bërë sipas Shqipërisë së Bashkuar. Ministrat tanë janë nga të gjitha trevat. Ka sish nga Presheva, nga Gostivari, nga Tuzi e nga Çameria. Nuk mund të ketë kurrë një përfaqësim më të mirë të shqiptarëve në Botë. Kjo do të jetë Qeveria e punës dhe respekteve, e zbrazjes së xhepave të popullit dhe e mbushjes së xhepave te tyre, e prishjes së eksperiencave të parezultatshme dhe e operacioneve përçarëse të komuniteteve në bazë feje e krahine, partie dhe niveli fromues, ku në kushtin e parë të ministrave kërkohej mjeshtria e marrjes së identitetit, çmoralizimit dhe dhe rrëmbimit të çdo të drejte që del mbi nivelin e fryrjes ministrore, një qeveri model i pronësimit të pasurive emocionale në të mirë të jetëgjatësisë popullore, duke e lënë popullin me gisht në gojë, sa herë e merr uria e pritjes së premtimeve. Kjo qeveri e modelit katër plus tri për vete e një të katërtën e plus katrës së tyre për masat popullore, që kosniderohet një tufë e vaksinuar kundër rrebelimit në dëm të partisë së ministrave. As më pak e as më shumë do të mblidhet njëherë në tre muaj për të bërë analizën e përvetësimit sasior në përpjestim me taktikat e përkohëshme të rritjes së ekonomisë përsonale në shumëfishimin e të ardhurave nga kontrollet punëtore, dmth financiare, që do t’i realizoj minsitri i Ekonomisë dhe ai i Arkave më mbushjen e Arkës përsonale së secilit në vete dhe të gjithëve së bashku në të mirë të partive qeverisëse, me referenca të tjetërsuara të burimeve prej nga vijnë, për t’i shpëtuar gjykimit të ndonjëhershëm a të dënimeve të papritura nga ndonjë fortunë popullore. Ministrat, në përgjithësi, duhet të jenë patriottë të klasit më të lartë dhe të kenë dhënë prova për dashurinë e pakufishme ndaj parasë për të dhënë kontri…tin e tyre të rëndësishëm për rritjen e fuqisë ekonomike në Atdhe nëpërmjet investimeve në dobi të tyre. Në përzgjedhjen e tyre janë marrë parasysh disa kritere, sidomos ai i reciprocitetit për të ruajtur lidhjen me njëri-tjetrin në të mirë të tyre, në ruajtje të posteve dhe përfitimeve marramendëse në vetëm një mandat.

QEVERIA NE EMIGRIM, SHTATOR 2016, e rinovuar ne Janar 2020

Kryeparlamentari, Zymbyl Kukuja ( Vajmedeti ) bashkë me Doktor Danen, si ideator i kesaj krijese, pas shumë takimesh gjatë muaj Gusht, erdhën në vëndimin për shpalljen e Qeverisë në Emigrim, duke i thirrur Kryeministrin dhe Ministrat e mëposhtëm, dje me 01 Shtator 2016 për të bërë betimin:

Kryeminister, Karafil Qorri ( Fili ), Shqipëria e Mesme ( nuk ndryshon )
Minister i Mbrojtjes, Top Fisheku ( Topi ), Malësia (Ish Lisan Rrasa) Lisi
Minister i Ruatjes se Rendit dhe Padive, Zhapik Kasketa ( Gjarpri ), Çamëria ( Ish Zhapik Vesa)
Minister i kulteve, Bylbyl Ferra ( Zogu ) nga Kosova  ( nuk ndryshon )
Ministri i Rregullit dhe Veprimit te Shoqatave, Verim Jugu, ( Imi )   ( nuk ndryshon )
Ministre e Shkembimeve Kulturore , Burbuqe Dushku ( Kangtarja ), Presheva  ( nuk ndryshon )
Minister i Udhetimeve dhe Sherbimeve Protokollare, Trumcak Harabeli ( Fluturusi ), Diaspora ( nuk ndryshon )
Minister i Parandalimit te se Keqes, Zullum Patllakja ( Llumi ) Diaspora ( nuk ndryshon )
Minister i Etikes dhe Letrave, Alban Shkëmbi ( Bani ), Veriu  ( nuk ndryshon )
Minister i Dasmava dhe Tarabuqeve, Plep Shkam Lumi ( Fylli ) Veriu ( nuk ndryshon )
Minister i Hajgareve ( humorit ), Trandafil Zambaku ( Thumbi ), Kosova ( nuk ndryshon )
Minister pa Portofol dhe pa celular, Molung Frashni (Lungu ), Veriu Qendror ( nuk ndryshon )
Ministri i Fjalimeve dhe Darkave, Zymbyl Kendezi ( Byli ), Veriu i qytetëruar ( nuk ndryshon )
Ministri i Punes dhe Pushimeve, Bedel Dembeli ( Beli ), Shqipëria e Mesme ( nuk ndryshon )
Minister Ekonomie dhe Tarafeve, Barkush Breshka ( Daullja ) Jugu i largët ( Ish Besim Karkaleci – Simi )
Ministri i Arkes dhe te Ardhurave Kombetare, Dorac Braci ( Raci ) Verilindja ( Ish Lirim Hajni – Rimi )
Ministri i Sajimit dhe Shuarjes se Sherreve , Karabush Huni ( Bushi ), Veriu, në kufi me Kosoven ( nuk ndryshon )
Ministri i Brrylave dhe Zhvendosjve Perfituese, Luftar Frika ( Veterani ) Malësia e Jugut ( nuk ndryshon )
Minister i Shperndarjes dhe Ruajtjes se Dekoratave, Kallam Shelgu ( I dekorumi ) Jugu ( nuk ndryshon )
Ministria e Shulave dhe Nderkamcave , Shul Qershia ( Shuli ) Jugu ( nuk ndryshon )
Ministri i Pyllit dhe Livadheve Harabel Çukapiku ( Çuku ) Veriu Perendimor ( nuk ndryshon )
Minister Rreserve, Pelivan Xukthi ( Vani ) Shqipëria e Mesme ( nuk ndryshon ) BURIMI : REVISTA “KUVENDI” DETROIT

Nga Frank Miles “Fox News”

Forca Kuds, të cilën SHBA-ja e ka klasifikuar si një organizatë terroriste, ka kryer prej dekadash punët e pista në prapaskenë për llogari të Iranit, duke luajtur lojën “përça e sundo”.

Krahu paramilitar i trupave elitë të Korpusit Islamik të Gardës Revolucionare të Iranit (IRGC), ka ndërtuar një rrjet të gjerë në Irak, vendin e shkatërruar nga lufta, duke rekrutuar mijëra irakenë dhe duke mbështetur jo vetëm militantët shiitë atje, por edhe shiitët që janë aleatë me Uashingtonin në Afganistan.

Forca Kuds dhe elementë të tjerë, veprojnë fshehtas ose nganjëherë edhe hapur jashtë Iranit, duke bashkëpunuar me Hezbollahun në Liban, militantët shiitë në Irak, dhe shiitët në Afganistan. Ali Alfoneh, studiues me origjinë iraniane në Fondacionin për Mbrojtjen e Demokracive, e cilëson strategjinë e Forcës Kuds, si pasqyrim të një prirje më të gjerë në shoqërinë iraniane:shndërrimin e saj të ngadaltë nga një teokraci radikale islamike, në një diktaturë ushtarake, me IRGC që po merr një pushtet gjithnjë e më të madh.

“Kjo është një organizatë e angazhuar në përhapjen e terrorit sektar në Irak. Dhe tani, ajo është forca së cilës qeveria irakiene i është drejtuar për ndihmë, në mënyrë që të çlirojë Tikritin nga terroristët e Shtetit Islamik”- u shpreh Alfoneh për “Fox Neës” në vitin 2015 . “Pra kemi të bëjme me një organizatë terroriste, që po e ndihmon qeverinë e Irakut të shkatërrojë një organizatë tjetër terroriste”.

Thuhet se Forcat Kuds, kanë në përbërje mbi 15.000 trupa. Presidenti amerikan Donald Trump, urdhëroi të premten sulmin ajror që vrau udhëheqësin e Forcës Kuds, gjeneralin iranian Kasëm Sulejmani. Ky lajm, u konfirmua zyrtarisht nga Pentagoni.
S

ulejmani ka qenë “truri” i ushtrisë iraniane. Ai kishte drejtuar për një kohë të gjatë shërbimin e inteligjencës, që është etiketuar sërish nga SHBA-ja që nga viti 2007 si një grup terrorist. Kjo njësi llogaritet të ketë në shërbim mbi 20.000 njerëz.
I konsideruar si një nga njerëzit më të pushtetshëm në Iran, ai thirrej shpesh si “komandanti hije” ose si “mjeshtër i spiunazhit”. “Ai është individi më përgjegjës për destabilizimin dhe thellimin e tensioneve sektare, që Irani ka mbjellë në mbarë Lindjen e Mesme. Sulejmani cilësohej nga kundërshtarët e tij si një strateg i shkëlqyer, për shkak të hartimit të doktrinës asimetrike të luftës”-tha në majin e vitit 2019 Xhordan Stekler, analist në grupimin “United Against Nuclear Iran” (UANI).

“Pavarësisht se është kërcënuar shpesh nga kundërshtarët e tij, Sulejmani ka përdorur taktika brutale, përfshirë sulme terroriste, operacione të fshehta, dhe ka financuar milicitë e huaja, për të minuar sovranitetin e shteteve fqinje, dhe për të zgjeruar ndikimin ushtarak dhe diplomatik të Iranit”- shtoi ai.
Forca Kuds u shpall një Organizatë Terroriste e Huaj (FTO) nga Shtetet e Bashkuara në prillin e vitit të shkuar.

SHBA-ja dhe Bashkimi Evropian, e kanë akuzuar Forcën Kuds për ndihmën në armë dhe mbështetje tjetër materiale ndaj presidentin sirian Bashar Al-Asad, për të shtypur kryengritjen në Siri.
Analistët ushtarakë, thonë se Garda Revolucionare e Iranit, filloi dërgimin e luftëtarëve jashtë vendit që gjatë Luftës Iran-Irak në vitet 1980-1988, “për të eksportuar idealet e revolucionit në të gjithë Lindjen e Mesme”. Në Afganistan, Forca Kuds mbështeti Aleancën Veriore Anti-Talibane, duke filluar nga mesi i viteve 1990.
Në vitin 2001, ajo ndau të dhëna të klasifikuara me Shtetet e Bashkuara për të rrëzuar talebanët.

Sulejmani thuhet të jetë shprehur në atë kohë, se “ndoshta ka ardhur koha të rimendojmë marrëdhëniet tona me amerikanët”. Por marrëdhëniet mes dy vendeve, u përkeqësuan sërish në vitin 2002.

Zyrtarët amerikanë akuzuan atëherë Forcat Kuds, për armatimin dhe trajnimin e talebanëve, si një mënyrë për të kundërshtuar ndikimin e SHBA-së pranë kufijve të Iranit. “Ajo për të cilën është shumë e specializuar Forca Kuds, janë operacionet sekrete”- u shpreh në vitin 2007 Mahan Abedin, një ekspert mbi Iranin, dhe drejtor i kërkimeve në Qendrën për Studimin e Terrorizmit në Londër.
Force Kuds, që do të thotë thotë “Jeruzalem” në gjuhën perse dhe atë arabe, është njësia ushtarake më elitare e Iranit.

Gjatë 2 dekadave të fundit, trupat e kësaj njësie besohet se kanë ndihmuar në armatosjen dhe trajnimin e grupit gueril Hezbollah në Liban, luftëtarët e ISIS në Bosnje dhe Afganistan, madje edhe trupat sudaneze që luftojnë sot në Sudanin e Jugut.
Forca Kuds është pjesë e Gardës Revolucionare të Iranit, dhe raporton direkt tek Udhëheqësi Suprem i Iranit.

Ajo ka si mision mbrojtjen e qeverinë islamike të Iranit. Forca Kuds, e formuar për herë të parë në vitet 1980 dhe me ushtarakët e përzgjedhur të Gardës, është dega e saj e veçantë për operacionet që zhvillohen jashtë Iranit./Përshtatur nga CNA.al

Të shtënat e armës së Lee Harvey Oswald në orët e para të pasdites së 22 nëntorit 1963 në Dallas, mbyllën epopenë e shkurtër dhe të paharrueshme presidenciale të John Kennedyt dhe vulosën mitin, i konsideruar tani nga shumë historianë një produkt mediatik, veçanërisht televiziv, i futur në të gjitha shtëpitë, dhe që JFK e përdori fillimisht si një pedanë për karrierën e tij të pandalshme dhe marramendëse.

Imazhi i atij njeriu të ri, të kulturuar, të pashëm dhe elegant ofronte vetë mishërimin e ëndrrës amerikane, atë ëndërr që zëri i tij i ngrohtë dhe bindës së bashku me parullat efektive të atyre që i shkruanin fjalimet (“Mos pyesni veten se çfarë mund të bëjë vendi për ju, pyesni veten se çfarë mund të bëni ju për vendin tuaj”, por edhe “Ich bin ein Berliner”, unë jam berlinez, një deklaratë e bërë në qytetin e mbrojtur nga “muri”), e shndërroi atë djalë të ri e brilant nga Bostoni, në një mit të pathyeshëm.

Magjepsja personale vlen më shumë se idetë politike

Ishte një zhvillim epokal: shfaqja e tij e papritur në skenë hodhi tutje politikën formale të viteve Pesëdhjetë dhe solli epokën e imazhit familjar dhe të hyjnizuar, ku faktorët emocionalë të përdorur me zotësi dhe magjepsja personale e udhëheqësit, mbizotërojnë ndaj ideve. Nga kjo dallgë e re u përfshi edhe më eksperti Richard Nikson, konkurrenti republikan për Shtëpinë e Bardhë në fushatën presidenciale të vitit 1960, i mposhtur nga rivali i tij në debatet televizive, jo aq shumë prej meritës se sa prej tonit, qëndrimit dhe prirjes së natyrshme për të shfrytëzuar mjetin e ri të komunikimit dhe aftësitë e tij joshëse, dke bërë që dukja të vlente më shumë se qenia, një ushtrim për të cilin Kennedy ishte përgatitur me orë të tëra trainim dhe seanca të gjata trukimi (nuk është rastësi që dalja e tij në atë debat nuk u bëri aq shumë përshtypje dëgjuesve në radio).

JFK është një prej presidentëve më popullorë të pasluftës, bashkë me Reaganin dhe Clintonin. Por jo për historianët: figura e John F. Kennedy dhe 1035 ditëve që ai kaloi në Shtëpinë e Bardhë, janë objekt i një debati prej të cilit dalin paqartësi, kontradikta dhe gabime, si për njeriun edhe për politikanin, të cilat kishin nisur që me ngjitjen e tij të pandalshme.

Në fund të viteve pesëdhjetë, JFK ishte “njeriu i ri” i politikës, d.m.th pa një të kaluar publike: ai ishte anëtar i një pakice – irlandeze dhe katolike – i huaj për establishmentin, por me ndikim: pjesë e një familje të pasur dhe të pushtetshme, që drejtohej nga një figurë e shquar, Joseph Patrick Kennedy, dhe mund të llogariste mbështetjen, përveç komunitetit irlandez të Bostonit, edhe atë të një rrjeti të fuqishëm miqësish dhe aleancash. Trashëgimtari i ambicieve politike të patriarkut mund të ishte vetëm Johni, duke qenë se djali i tij i madh Joseph Patrick Jr, kishte vdekur në luftë dhe të gjitha shpresat e klanit Kennedy, i mbartte tashmë John.

Në mesin e mbështetësve të karrierës së tij, John mund të llogariste atë të mafies së fuqishme të Çikagos, e aftë për të dhuruar “pako” të mëdha votash (me ata “miq të dyshimtë”, Joseph kishte bërë biznes të paligjshëm edhe gjatë Prohibicionizmit). Një emër, në mënyrë të veçantë, përsëritet takimeve të supozuara të patriarkut, ai i kreut të bandës italiane-amerikane, Sam Giancana, dikur shofer dhe truprojë i Al Capones, i cili më pas do të lidhej me disa teori konspirative për vrasjen në Dallas (dihet se në fund mafia u zhgënjye nga administrata e Kennedyt).

Një mbështetje sikletosëse për karrierën e një presidenti të ardhshëm, që premtonte luftë kundër korrupsionit. Kësaj i shtohet një hije asnjëherë të zhdukur tërësisht, për një simpati ndaj regjimeve naziste dhe fashiste, që ai kishte shfaqur gjatë viteve të shkollës, kur kish bërë një udhëtim të gjatë në Evropë. Një ves i familjes ky, po të kesh parasysh që i ati kish bërë emër si filohitlerian, në kohën kur ishte ambasador në Londër.

Ndër meritat e padiskutueshme të Kennedy-it të ri, është sjellja heroike gjatë luftës, kur atij iu dhanë dy medalje për vlera të shfaqura gjatë një aksioni në Paqësor, por nga ana tjetër nuk mund të injorohet se ai ishte mik dhe mbështetës i senatorit famëkeq Joseph McCarthy, një përndjekës i paepur i kujtdo që edhe dyshohej si mbështetës i komunizmit, duke përdorur metoda të stilit nazist.

Dështimet e shumta të politikës së jashtme të Kennedyt, nuk i pëlqyen krahut progresist të partisë së tij, Demokratëve, megjithatë propaganda e shndërroi atë në president liberal (vëllezërit Bob dhe Teddy u treguan shumë më liberalë se ai). Përkundrazi, ai ishte një politikan i kujdesshëm, një konservator i ndërgjegjshëm për buxhetin dhe promovues i uljes së taksave, që u bë modeli i Ronald Reagan në fushatën e tij presidenciale të vitit 1981. Shumë dritëhije, pra.

Emri i JFK u lidh gjithashtu virtualisht me lëvizjen e të drejtave civile, por politika e promovuar në Shtëpinë e Bardhë në dy vjet, duket se nuk e konfirmon këtë gjë. Nëse gjatë fushatës elektorale ai kishte fituar mbështetjen e progresistëve, që tregonin solidaritet me Martin Luther Kingun, kreun e lëvizjes afro-amerikane, i arrestuar pas një demonstrimi jo të dhunshëm, më vonë, gjatë presidencës së tij, John dëshmoi se ishte shumë i vakët në problemin e segregacionit racor, i vetëdijshëm për faktin se elektorati i bardhë i shteteve jugore përbënte një rezervuar të konsiderueshëm votash, që nuk duhej armiqësuar.

I gjithë klani Kennedy, pra, e përjetoi marshimin për të drejtat civile të organizuar nga vetë King në vitin 1963, me bezdi dhe shqetësim. Vetëm në atë pikë, presidenti vendosi, pas gati dy vjet e gjysmë nga marrja e detyrës, të paraqiste një ligj në Kongres kundër segregimit (ligji që pa dritën vetëm nën presidencën e Lyndon Johnsonit, më i bindur se paraardhësi i tij për mbështetjen e të drejtave të zezakëve).

Por është në politikën e jashtme që matet më mirë, distanca midis pacifistit Kennedy dhe presidentit i cili, pikërisht në këtë terren, pësoi humbje djegëse (Kuba) dhe u bë protagonist i vendimeve të improvizuara (Vietnami), që do të rëndonin mbi fatet e vendit. Çështjen kubane e kishte trashëguar nga administrata e mëparshme dhe “patatja e nxehtë” e pushtimit të të ishullit, ishte vendosur nga CIA nën presidencën e Eizenhouer: presidenti i ri, megjithatë, mund ta refuzonte atë, por nuk e bëri. Ishte një katastrofë që normalisht do të kishte shkatërruar menjëherë, imazhin e çdo kryetari të shtetit.

Ja se si shkoi. Pasi revolucioni i Castros mori pushtetin në Havanë, në vitin 1959, SHBA pa me shqetësim ardhjen e një qeverie socialiste, disa milje larg bregdetit të Floridës; fillimisht ata u kufizuan në veprime të zbulimit, për të studiuar armikun e mundshëm, derisa, në vitin 1961, CIA vendosi të hartojë një plan për të pushtuar Kubën dhe vendosur atje një kukull filoamerikane, siç kishte qenë udhëheqësi i rrëzuar Fulgenzio Batista. Projekti përfshinte zbarkimin në Gjirin e Derrave (hyrja në bregdetin jug-perëndimor të ishullit) të 1,400 burrave: një grup mërgimtarësh dhe mercenarësh kubanë të stërvitur në SHBA, të cilët supozohej se do të rrëzonin regjimin e Castros. Por në “Brigadën 2506”, e përbërë nga kundërshtarë të Castros, vetëm 135 zotëronin një përvojë ushtarake, ndërsa pjesa e mbetur e “pushtuesve” përbëhej nga aktivistë të gatshëm antiCastro, të mbledhur lart e poshtë.

Operacioni i improvizuar ishte një dështim kolosal, sepse mbrojtësit e Castros arritën të kthenin pushtuesit në shtëpi: në më pak se 72 orë, midis 17 dhe 19 Prillit 1961, gjithçka shkoi drejt greminës. Për Kennedyn nuk ishte vetëm dështim ushtarak, por edhe një politik. Operacioni zbuloi, në të vërtetë, se si Presidenti Demokrat improvizonte nisma potencialisht shpërthyese, pa asnjë përgatitje. Jo vetëm kaq, por ai preferoi të përdorte ndërhyrje të armatosura për të mbështetur interesat e SHBA jashtë vendit, në vend që të përdorte kanale diplomatike, siç kishte premtuar gjatë fushatës zgjedhore. Plus ende nuk dihej që, me të pësuar këtë goditje ideja e pushtimit, Kennedy do të vazhdonte të ndiqte idenë e eliminimit fizik të Castros me metoda të pista: një numër i pabesueshëm sulmesh, të gjitha të dështuara, nganjëherë në mënyrë groteske.

Përplasja me Hrushovin, e zgjidhur me një marrëveshje të fshehtë

Shtetet e Bashkuara përfunduan duke nxitur Lider Maximon, tashmë të trembur nga sulmi në Gjirin e Derrave i vetëdijshëm për komplotet e porositura kundër tij, që të kërkonte mbrojtje nga Bashkimi Sovjetik i Nikita Hrushovit, i cili qe i lumtur që do të mund të instalonte në ishullin e Karaibeve, një arsenal raketash atomike të drejtuara nga SHBA. Por fotot e CIA zbuluan ekzistencën e tyre dhe e zhytën botën në makthin e apokalipsit bërthamor. Përplasja e tmerrshme midis dy superfuqive u zgjidh të shtunën e 27 tetorit 1961, kur Hrushovi, duke lehtësuar botën mbarë, ra dakord të tërhiqte raketat në këmbim të premtimit amerikan për të mos e pushtuar ishullin. Versioni zyrtar i Uashingtonit shpërfaqi figurën e një Kennedy të vendosur, fitues i betejës epike, i aftë për të përkulur liderin sovjetik duke e vënë atë para një ultimatumi. Në realitet, dhe kjo do të mësohej vetëm njëzet vjet më vonë, përplasja u zgjidh me një marrëveshje të fshehtë: tërheqjen e raketave të NATO-s nga Turqia (gjë e cila ndodhi në heshtje dhe pas gjashtë muajsh për të mos rënë në sy).

Ndërgjegjësimi se kishte qenë një hap larg nga katastrofa bërthamore, megjithatë, e bëri Kennedyn t’i hapte udhë një periudhe të relaksimit me bllokun sovjetik, duke konsoliduar reputacionin e tij si një shpëtimtar i paqes. Gjë të cilën, megjithatë, ai nuk e bëri në skakierën e Azisë Juglindore. Për të mbrojtur regjimin pro-perëndimor të Vietnamit të Jugut kundër komunizmit, Kennedy rriti numrin e këshilltarëve ushtarakë amerikanë në vend, nga 700 në 16 mijë, duke hedhur bazat e atij përshkallëzimi të përfshirjes së armatosur të Uashingtonit në Indokinë, që pasardhësi i tij, Lyndon Johnson, do ta përfundonte me luftën katastrofike të Vietnamit.

Imazhi pozitiv i Kennedyt, i detyrohet shumë edhe pranisë së Zonjës së Parë, Jacqueline Lee Bouvier, një grua interesante, e kulturuar dhe e rafinuar. Edhe pse, për të nuk ishin vite të lehta: prapa retorikës së pallatit fshihej realiteti i një burri tradhëtues serial, i nxitur nga një oreks i pangopur seksual. Me kalimin e kohës dëshmitë e aventurave të tij, përfshirë ato të konsumuara direkt në Shtëpinë e Bardhë, kanë prodhuar një seri të pafund anekdotash, brenda së cilës është e vështirë të dallosh të vërtetën nga sajesat. Padyshim që biografët bien të gjithë dakord mbi marrëdhëniet me Marilyn Monroe, divën më të famshme dhe të dëshiruar në botë, një lidhje që rrezikoi të njolloste një herë e mirë figurën e JFK.

Në imagjinatën kolektive, të gjithë e asociojnë Marilyn me këngën “Happy Birthday, Mr. President”, e pëshpëritur me zë joshës nga diva gjatë pritjes solemne për ditëlindjen e 45-të të Kennedyt në Madison Square Garden, në Nju Jork. Pothuajse një rrëfim publik. Mbrëmja do të përfundonte me takimin e fundit mes dy të dashuruarve. Nga frika e skandalit, “Mr. President”, mbase i alarmuar nga shfaqja e pacipë e divës, vendosi ta lërë, duke ia besuar detyrën vëllait të tij Bob. Sipas thashethemeve, Ministri i ri i Drejtësisë ra në dashuri me divën, si një djalosh i parritur.

Kur në mëngjesin e 5 gushtit 1962, aktorja u gjet e pajetë në shtëpinë e saj në Los Angeles, zyrtarisht prej një doze të tepruar barnash, pak vetë i besuan tezës së vetëvrasjes. Supozimet ishin të shumta dhe të gjitha hidhnin hije mbi presidentin: Marilyn kishte dijeni për diçka që nuk duhej ta dinte? Apo ishte vrarë thjesht sepse do të zbulonte marrëdhënien e saj, me të dy vëllezërit në majat e pushtetit? Pati shumë paqartësi dhe fshirje provash në hetime, ndërhyrje të FBI dhe CIA, regjistrime të munguara, raporte policore të zhdukura, prani misterioze në vendin ku u gjet e vdekura. Të gjitha këto ushqyen teorinë, ndonëse asnjëherë të provuar, të krimit shtetëror.

Por në mitin e John Fitzgerald Kennedy, mes të vërtetave dhe gënjeshtrave, është edhe kjo.

Artikulli është marrë nga BBC History dhe është përshtatur në shqip nga bota.al.

Meskiniteti dhe dashakeqësia e Steve Jobs-it si kompleksitet i gjenialiteti dhe aftësisë së tij drejtuese janë të njohura që me biografinë e Walter Isaacson-it deri tek filmi me Danny Boyle; që nga autobiografia e Steve Wozniak deri tek intervista e humbur me Robert X. Cringely. Shumë dëshmi janë dokumentuar, por kujtimet e vajzës së tij të parë, Lisa Brennan-Jobs, të cilat sapo kanë dalë e detajojnë atë në një kontekst më njerëzor. Nuk shfaqet si një ikonë e Silicon Valley-t, nuk flitet për Apple-n ose për iPhone-nin. Përkundrazi del një baba që nuk ka dashur të jetë i tillë, si një konfirmim se ajo që nuk përdoret hidhet, por që në fund nuk mundi. Rrëfimet e para të “Small Fry” (një shprehje që aludon si fëmijët ashtu edhe peshkun e skuqur, apo edhe si diçka pa rëndësi e vlerë) përqendrohen tek kritika për papërgjegjshmërinë e Jobs-it kur mohoi atësinë, mungesën e dashurisë për të bijën, koprracërinë kur ishte milioner, komentet dhe manifestimet mbi seksin, të papërshtatshme para një vajze. Brennan – Jobs vetëm përshkruan në pjesën më të madhe të rasteve pa divulguar atë që duhet të ishte. Një përzierje e kuriozitetit dhe pranimit e shoqërojnë këtë rrëfim që nga skena hyrëse me një baba që po vdes deri tek skena përfundimtare në të njëjtin vend. Silicon Valley nuk është më vendi i kundërkulturave dhe i hipive, por shndrrohet në një motor kapitalist të industrisë së teknologjisë. Steve, një nga ikonat e transformimit largohet dhe afrohet dhe largohet, themelon Apple-n dhe e humb, krijon NeXT-in dhe Pixar dhe martohet dhe bën fëmijë, të cilët i trajton si të tillë, kthehet tek Apple-i dhe transformon kominikimin me iPhone. Ja disa prej fragmenteve të këtij libri:

Kur po ndahej me Jobs-in, e dashura e tij Chrisann Brennan mbeti shtatzanë:

I tha tim eti ditën e nesërme kur e kishte marrë vesh, ndërsa po qëndronin në mes të dhomës. Nuk kishte shumë mobilje, vetëm një tapet. Kur ia tha ai u inatos, shtrëngoi nofullën dhe doli i tërbuar nga dera, të cilën e goditi. U largua me makinë. Ajo mendoi se ai  kishte shkuar të fliste me ndonjë avokat, i cili i kishte thënë të mos fliste me të dhe pas kësaj ai nuk i foli më asnjë fjalë.

Lisa lindi në një fermë të një miku të Chrisann, Robertit në Oregon në 1978.

Im atë mbërriti disa ditë më vonë. “Nuk është fëmija im”, – kështu u thoshte të gjithëve në fermë, por që kishte ardhur për të më njohur. Unë kisha flokë të zinj dhe hundë të madhe dhe Roberti i tha: “Në të vërtetë të ngjan ty”.

Para Macintosh-it Job-si krijoi një kompjuter të quajtur Lisa, fati i të cilit duket se i parapriu marrëdhënies me të bijën.

Ndërsa nëna ime ishte shtatzanë, im atë filloi të punonte mbi një kompjuter që më vonë e quajti Lisa. Ishte paraardhësi i Macintosh-it, kompjuteri i parë për tregun masiv me një maus të jashtëm, mausi ishte kaq i madh sa një copë djathë që përfshinte software, disketa me emra LisaCalc dhe LisaWrite, por ishte shumë i kushtueshëm për tregun, një dështim i plotë. Linja e kompjuterave Lisa u ndërpre dhe 3000 njësitë që ishin shitur u groposën në plehrat e Logan-it në Utah.

Më vonë ai do ta mohonte që e kishte quajtur Lisa për emrin e së bijës.

Nëna më tregoi se si e kishin zgjedhur emrin tim së bashku, sesi ai kishte refuzuar të gjithë të tjerët, derisa kishte menduar për Lisa-n.  “Ai të do, – më tha ajo, – veçse ai nuk e di se të do”.

Nxitoi për ta njohur para se Apple-i të kuotizohej në bursë për t’i paguar më pak për shpenzimet e mirërritjes.

Në vitin 1980 kur isha 2 vjeçe zyra e prokurorit të San Mateos në Kaliforni ngriti padi kundër tim eti që të paguante për rritjen e vogëlushes. Shteti kërkonte që ai të paguante për mirërritjen dhe që të kthente pagesat e sigurimit social që kishte marrë nëna. Im atë u përgjigj duke mohuar atësinë dhe u betua në një dëshmi zyrtare se ai ishte steril. U kërkua një analizë ADN-je. Mundësitë që kishim lidhje ishin më të lartat me 94,4%. Çështja u mbyll në 8 dhjetor 1980 me këmbënguljen e avokatëve të tim eti për ta mbyllur, pa e lënë nënën time të kuptonte se pse një çështje që kishte zgjatur muaj tani po shkonte drejt një fundi të përshpjetuar. 4 ditë më vonë Apple-i filloi të kuotizohej në bursë dhe nga nata në mëngjes im atë vlente më shumë se 200 milionë dollarë.

U shpreh për ‘Time” se shumë burra mund të ishin etërit e vërtetë.

Ko ndodhi gjatë një shpërnguljeje kur doli në dritë një shkrim “Makina e vitit” mbi tim atë dhe kompjuterat në revistën “Time” në qershor të 1983. Unë isha 4 vjeçe dhe ai la të nënkuptohej se nëna ime kishte fjetur me shumë meshkuj dhe se e kishte gënjyer. Aty ai foli për mua: “28% e popullatës mashkullore në Amerikë mund të jenë babai i saj”, ndoshta bazuar nga një manipulim i rezultateve. Kur e lexoi artikullin nëna ima lëvizi ngadalë, i reflektoheshin muskujt e fytyrës, gatoi me drita të fikura, përveç njërës poshtë kabinetit. Megjithatë në pak ditë e rifitoi humorin dhe i dërgoi tim eti një foto timen të ulur mbi një karrige në shtëpinë tonë me syze maskë të Groucho Marx dhe me hundë të madhe plastike si dhe me mustaqe falso. “Besoj se është vajza jote”, – shkroi ajo pas fotos. Ai mbante mustaqe ato kohë dhe syze si dhe kishte hundën e madhe.

Ishte i pasur, por kishte vrima në xhinse, ishte i famshëm por mezi fliste, figura e tij ishte e hijshme dhe elegante, por ishte i ngathët dhe i komplikuar, ishte i famshëm, por dukej i humbur dhe i vetmuar, shpiku një kompjuter, i vuri emrin tim, por nuk më shihte dhe unë nuk e përmendja. Ishin bashkë në një makinë dhe ndërsa e ngiste në errësirë për në shtëpinë e Woodside-it kishte veshur një xhaketë lëkure të zezë që i shkonte me ngjyrën e flokëve dhe që i jete një pamje elegante.  U ndjeva e guximshme dhe i thashë: A mund ta mbaj kur të mos e duash? – Çfarë mund të mbash? -Këtë makinë. Porshin tënd, – pyesja ku i çonte të tjerët. -Sigurisht që jo, – më tha me një zë të thartë dhe kafshues, saqë e kuptova se kisha bërë një gabim. Nuk ishte bujar me paratë, me ushqimin por as edhe me fjalët. Para se të zbrisja u kthye dhe më pa fort. -Ty nuk të takon asgjë, – më tha.- Më kupton? Nuk të takon asgjë. E kishte fjalën për makinën, apo për diçka më të madhe? Nuk di ta them, zëri i tij më lëndoi në gjoks.

Dietë ekstreme dhe sjellje tiranike.

Ai kishte zgjedhur restorantin. Mbërriti vonë. Gjithmonë ishte me vonesë. Kur hyri e ndjeva që nuk ishte në humor; ndoshta nuk kishte patur një ditë të mirë në punë. Nëna ime porositi sallatë romane; unë linguini me karkaleca. Tregonim kujdes kur ishim me të. Atij nuk i pëlqente mishi. Kodi i tij nuk kishte të bënte me kujdesin e kafshëve, por me estetikën dhe pastërtinë e trupit. Një fill ndante qytetarinë e tij nga mizoria. E dija se nuk i pëlqente ideja e karkalecave dhe e dija se çfarë do të ndodhte, por kisha harruar të njoftoja Sarën (kushërira e autores). – Dua hamburger, – tha me zë shumë të lartë. –Ç’dreqin ke? – e pyeti ai Sarën. – Çfarë? – pyeti ajo. Ajo po përtypte një copë mish. Jo, – tha, -me të vërtetë? Zëri i tij u bë akut dhe kumbues. – As që mund të flasësh, – tha, – as që mund të hash. Po ha shpifësira. Ajo e vështroi dhe u duk se po përpiqej të mos qante.

I vuri kushte për ta pritur në shtëpi.  

-Nëse zgjedh të jetosh me ne, do të më pëlqente dhe të më premtoje që nuk do ta takosh nënën tënde për 6 muaj. Duhet të përpiqesh me të vërtetë. Ai kishte vendosur që një ndërpreje e plotë do të ishte më korrekte. Nëna ime nuk ishte aspak dakord, por këto ishin kushtet e tij. – Në të kundërt, – tha ia, – e tërheq ofertën. – Po dua të jetoj me ty, – u shpreha me një siguri që nuk e ndieja. – Ke marrë një vendim shumë të rëndësishëm, – më tha hijerëndë. Është një nga ato momente të jetës, një nga ato momente për të rritur.

Jetonte në një pjesë të shtëpisë pa ngrohje.

Natën kur ata (Steve dhe Laurene) shkonin për të fjetur ndihesha e vetme dhe qaja derisa më zinte gjumi. Kisha ftohtë. Më pas zbulova se ngrohja në pjesën time të shtëpisë nuk funksiononte. –Kam patur ftohtë, – i thashë tim eti në mëngjes. – Mund ta rregullosh ngrohjen? Nxori një lëng molle nga frigoriferi. – Jo. Jo derisa të rinovojmë kuzhinën. Nuk mendonim ta rregullonim aq shpejt.

Shfaqte sjellje seksuale në sy të së bijës.

Në një fundjavë në mbrëmje, ndërsa vëllai im flinte, im atë, Laurene dhe unë u ulëm në tavolinë. Ajo preu shalqin dhe solli një pjatë. Ndërsa hante copën e fërkonte tek buzët duke i njomur me lëngun. Im atë ishte ulur përbri duke e vështruar teksa lagte buzët. E kapi për shpatullash dhe e afroi. Të dy formonin një kuadro; ai e tërhoqi për ta puthuar, lëvizi duart rreth gjoksit dhe drejt pjesës së këmbëve aty ku mbaronte fundi. Kishte bërë të njëjtën gjë edhe me Tinën, të dashurën para Laurenës. Fillova të ngrihem dhe iu afrova derës. – Lis! – tha. – Qëndro aty! Po ndanim një moment në familje. Është e rëndësishme që të përpiqesh të integrohesh në këtë familje. U ula, e heshtur. Hodha shikimin nga ana tjetër. Nuk e kisha të qartë sa do të zgjaste. Shihja barin e oborrit, lulet e mollës që rriteshin përgjatë ngushticës me tulla.

I kërkoi të falur Lisës në shtratin e vdekjes.

-Gëzohem që je këtu, – u shpreh. Ngrohtësia e tij më çarmatosi. Lotët binin faqeve. Para se të sëmurej e kisha parë të qante vetëm dy herë: në varrimin e të atit dhe një herë në kinema për fundin e “Cinema Paradiso” dhe mendoja se po dridhej. –Është hera e fundit që do të më shohësh, – më tha. – Duhet të më lesh të iki. – Ok, – i thashë, por nuk e besova plotësisht dhe nuk e besoja se do të vdiste muajin e ardhshëm. – Nuk kalova kohë me ty kur ishe e vogël, – më tha. – Do të doja të kishim më shumë kohë. –S’ka gjë, – u përgjigja. Ishte i dobët dhe i brishtë. U shtriva përbri krevatit duke e parë. – Jo nuk është mirë, – vazhdoi ai. Nuk kalova kohë të mjaftueshme me ty. Duhej të kisha kaluar më shumë kohë. Tani është tepër vonë. –Supozoj se tempizmi ynë nuk është shumë i mirë, – iu përgjigja pa qenë shumë e bindur, ndërsa e thoja. Më pa në sy dhe u përlot. – Të kam një borxh! Nuk dija çtë mendoja për atë frazë. E përsërita vazhdimisht. Ajo që doja unë, ajo që unë ndjeva se më detyrohej ishte një vend i përcaktuar qartë në hierarkinë e atyre që ai donte. -Më vjen keq, Lis! – Qante dhe tundte kokën. Ishte i ulur me kokën mes duarsh dhe meqë kishte humbur peshë duart e tij dukeshin jashtëzakonisht të mëdha. –Do të doja të kthehesha, të ndryshoja, por është shumë vonë. Çfarë duhet të bëj tani? Është tepër vonë, thjeshtë vonë! – Qante dhe trupi i tij dridhej. – Mirë, jam këtu, – i thashë. – Ndoshta nëse ka një herë tjetër, mund të jemi miq? – Ishte një thikë e butë; vetëm miq. Në të vërtetë gjatë javëve në vazhdim dhe kjo vizitë, si dhe pas vdekjes ajo që më vjen keq ishte mundësia jonë e humbur e miqësisë. – Në rregull, – tha ai. – Por më vjen keq! Të kam një borxh.

Ai hamendësoi që do të shkruaja një libër.

Një natë hyra në dhomën e tij në katin sipër, ndërsa ai po shihte “Law & Order”. Papritmas më pyeti: – A do të shkruash për mua? – Jo! – iu përgjigja. –Mirë, -më tha dhe u kthye nga televizori. / Përgatiti: Bota.al