Nga Jonila Godole

Fëmijët e diktatorëve nuk e kanë të lehtë. Ata mbajnë mbi shpinë arsenalin e krimeve që kanë kryer prindërit e tyre; mbajnë mbi shpinë traumën nga degradimi i mitit të babait, nga Zot në kriminel, si dhe dilemat morale se si të jetojnë me hijen, dhe nën hijen e tij.

Kur lexon biografinë e Swetlana Allilujewa-s, të bijës së Stalinit, përballesh me një person që gjithë jetën e kaloi në arrati për t’i ikur biografisë së saj dhe hijes së babait, ndërkohë që vëllai dhe nëna nuk rezistuan dot dhe i dhanë fund jetës në mënyrë tragjike.

Pas vdekjes së Stalinit, Swetlana ndërroi emrin në Lana Peters dhe u largua nga Bashkimi Sovjetik. Vdiq në vetmi dhe pështjellim mendor në moshën 85-vjeçare në një azil në Wisconsin.

Zoia Çaueshesku ka rrëfyer për obsesionin e të ëmës, Elenas, dhe dhunën psikologjike që ushtronte ajo te fëmijët e vet duke u vendosur oficerë të Securitate-s nga pas, ngado që shkonin.

Në Shqipëri kemi pasur vetëm dëshminë e djalit të ish-kryeministrit Shehu, shkrimtarit Bashkim Shehu, i cili jo vetëm është distancuar hapur nga krimet e familjarëve të tij gjatë diktaturës, por vazhdon edhe sot e kësaj dite, të përshkruajë përmes letërsisë jetën kriminale dhe dehumanizimin e një regjimi, në të cilin i ati luajti rol kyç për dekada të tëra.

Në një mjedis si ky shqiptar, ku nuk pati ndonjëherë përballje serioze të drejtësisë me krimet e komunizmit dhe ku urrejtja klasore nuk u ndërpre pas rënies së regjimit, distancimi i dikujt nga krimet e babait kërkon guxim dhe moral.

Ky rast distancimi dhe pendese mbetet më se i veçuar, të mendosh që shumë të tjerë zgjodhën të heshtin, madje edhe të glorifikojnë, pa kurrfarë brerje ndërgjegjeje, veprën e etërve, përkundër fakteve kokëforte që ashiqare dëshmojnë përfshirjen e tyre në krime ndaj njerëzimit.

Rasti më i fundit i këtij glorifikimi është letra e djalit të diktatorit, drejtuar kreut të qeverisë dhe përfaqësive të huaja për një çështje proceduriale në lidhje me prishjen e banesës së familjes Hoxha, me “persekutimin” e padrejtë të tyre dhe dëmet e shkaktuara, përfshi vjedhjen e relikteve dhe dokumentacioneve të ndryshme të Enver Hoxhës”.

Në morinë e denoncimeve të tjera nga qytetarët shqiptarë në këto 30 vite, mbi padrejtësi të ngjashme ose shumë herë më të mëdha se kjo, ky rast nuk do të merrte aspak vëmendje nëse denoncuesi do të ishte një individ dosido. Por dërguesi i letrës është më tepër se kaq.

Ai është pasqyra ku ne mund të shohim funksionalitetin e sistemit demokratik, por edhe shëmtinë e sistemit moral që kemi ngritur.
Nga letra shohim se dërguesi i saj i njeh në mënyrë të shkëlqyer të gjitha nocionet e të drejtave të njeriut, por deri më sot nuk ka përmendur kurrë shkeljen e tyre për viktimat e shkaktuara nga regjimi që vendosi dhe udhëhoqi babai i tij për 45 vite.

Ironia qëndron në faktin se ligjërisht, falë sistemit demokratik, ai edhe mund të ketë të drejtë në kërkesën e tij. Por, moralisht, të kërkosh të shfrytëzosh sistemin demokratik për të ruajtur reliktet e një diktatori është paturpësi!

Çështja nuk shtrohet nëse ka faj apo jo fëmija i një krimineli, sepse afërmendsh përgjegjësitë për veprimet tona në jetë janë dhe duhet të mbeten individuale. Megjithatë, siç krimi mbetet krim (pavarësisht se mund të kryhet sipas një urdhri), edhe çdo veprim yni i parashtrohet gjykimit moral.

Ose siç thotë filozofi Karl Jaspers, kur flet për fajin dhe fajtorët në Gjermaninë e pasluftës (Die Schuldfrage, 1946), “për fajin moral, instanca më e lartë e drejtësisë mbetet ndërgjegjja e gjithsecilit.”

Për fajin dhe fajtorët në Shqipëri duhej folur menjëherë pas rënies së diktaturës, sa kohë krimet ishin ende të freskëta dhe përgjegjësit e tyre ende të identifikueshëm. Por kjo nuk ndodhi. Në vazhdën e një fryme konsensusi mes palëve që e lanë pushtetin dhe atyre që e morën, “faji politik” për 45 vite diktaturë u nda mes popullit dhe Partisë së Punës (kjo e fundit ndërroi emrin në Parti Socialiste duke u “shpëlarë” kësisoj nga përgjegjësitë e të shkuarës?!), dhe, befas, të gjithë u kthyen në “bashkëvuajtës dhe bashkëfajtorë”.

Pjesë e farsës së ballafaqimit me të shkuarën ishin edhe gjyqet e bujshme ndaj krerëve të regjimit mes viteve 1992–1996, të cilët do të liroheshin përfundimisht më 1999, me ardhjen e PS në pushtet.

Akuzat e tyre do të ndryshonin nga viti në vit, nga gjenocid dhe krime ndaj njerëzimit, në abuzime fondesh apo kafeje, duke e kthyer në qesharake gjithë përpjekjen pozitive fillestare, për një drejtësi tranzicionale.

Të gjitha komisionet për verifikim apo pastërti figure të ish-funksionarëve të sistemit ishin alibia që mbulonte dakordësinë gjithëpalëshe se pas gjyqeve të para politike, për sy e faqe, në vazhdim, askujt më nuk do t’i hynte një gjemb në këmbë.

Gjykimi i “fajit politik” nga fituesit që e morën pushtetin në 1990-ën nën tavolinë do të shenjonte gjithë kulturën tonë të kujtesës për tre dekada : mungesën e lustracionit; mungesën e dekomunistizimit; përpjekje për rehabilitimin e figurës së diktatorit Hoxha përmes biografive të bashkëpunëtorëve të afërt dhe aktiviteteve festive me portretet e tij; rehabilitimin e drejtuesve politikë në qeverinë e diktatorit të fundit, Alia; rehabilitimin e ish-drejtorëve të burgjeve dhe të kampeve të internimit; rrënimin e vendeve të vuajtjes për të fshirë gjurmët e krimit komunist; anatemimin dhe goditjen e zërave kritikë ndaj komunistizimit të pandërprerë pas 1990-ës; mbajtjen gjallë të frymës së urrejtjes klasore dhe ushqimin e saj të vazhdueshëm përmes diskursit publik dhe propagandës në parlament e në media, e të tjera, e të tjera.

Në këtë frymë morali të dyfishtë dhe konfliktualiteti lypset guxim të kërkosh ndjesë dhe të falësh. Të kuptohemi drejt, edhe sikur djali i diktatorit apo e gjithë shoqëria shqiptare t‘u kërkonte ndjesë viktimave të komunizmit, kjo ndjesë kurrë nuk mund të matej me trajtimin çnjerëzor, vuajtjet dhe injorimin që u janë shkaktuar atyre dhe familjeve të tyre në 70 vitet e fundit.

Por a mund të arrihet një konsensus mes palëve mbi historinë duke e shmangur të vërtetën dhe fajin moral? Para 1990-ës komunizmi nuk ishte sistemi ku mund të tregoje me gisht padrejtësitë, por sot mund ta pranonim përgjegjësinë morale për rreshtimin tonë si dele para kutive të votimit apo për mbylljen e syve dhe veshëve para padrejtësive që u shkaktoheshin fqinjëve tanë.

Dhe kësaj përgjegjësie nuk mund t’i bëjë dot bisht as i biri i diktatorit!

BURIMI: EXIT.AL

Të nderuar, 
Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club” ka botuar këto ditë librin “Zgjedhjet parlamentare dhe deputetët shqiptarë në Malin e Zi në periudhën e pluralizmit 1990-2016” të autorit Gjekë Gjonaj. 
Bashkëngjitur keni njoftimin për media dhe ballinën e librit. 

Ju lutemi që, sipas mundësisë, ta publikoni në median Tuaj. 
Gjithë të mirat, 
Ismet Kallaba

Monografi mbi parlamentarizmin shqiptar në Malin e Zi në periudhën e pluralizmit

Gazetari dhe publicisti Gjekë Gjonaj ka botuar këto ditë librin “Zgjedhjet parlamentare dhe deputetët shqiptarë në Malin e Zi në periudhën e pluralizmit 1990-2016”, një monografi dokumentuese që për objekt studimi ka përfaqësimin e shqiptarëve në Kuvendin e Malit të Zi dhe që është vazhdimësi e librit të tij të mëparshëm “Deputetët shqiptarë në Malin e Zi në periudhën e komunizmit 1946-1990”.

Libri është një historik mbi parlamentarizmin shqiptar në Malin e Zi në periudhën e pluralizmit. Edhe pse në fokus ka deputetët shqiptarë në Kuvendin e Malit të Zi, libri na ofron një pasqyrë edhe mbi zgjedhjet parlamentare dhe ndryshimet që ka pësuar gjatë viteve të shumëpartiakësisë Kuvendi i Malit të Zi. Në këtë monografi, autori pasqyron në mënyrë kronologjike të dhjetë palë zgjedhjet (gjashtë para dhe katër pas shpalljes së Pavarësisë së Malit të Zi në vitin 2006) që janë zhvilluar gjatë kësaj periudhe, duke u përqendruar te partitë politike shqiptare, baticat dhe zbaticat e tyre (zgjedhore). Ai na njeh me të dhëna të hollësishme për çdo zgjedhje – kornizën ligjore, numrin e votuesve, rezultatet e zgjedhjeve, numrin e listave pjesëmarrëse, emrat e kandidatëve për deputetë të partive shqiptare, përfaqësuesit e partive politike shqiptare dhe të deputetëve shqiptarë nga partitë e tjera në Kuvendin e Malit të Zi, ministrat dhe ndihmës ministrat shqiptarë në Qeverinë e Malit të Zi, duke shpjeguar edhe kontekstin politik në të cilin janë zhvilluar zgjedhjet.

Redaktor i librit është Ismet Kallaba, recensent Marash Dedvukaj, redaktor teknik Gazmend Çitaku, ndërsa kopertina është disenjuar nga Rajmond Gjonaj.

Libri është botuar nga Shoqata e Artistëve dhe Intelektualëve “Art Club”. Ai është botim cilësor me lidhje të fortë dhe është shtypur në shtypshkronjën IVPE – Cetinë, ndërsa është botuar me mbështetjen e Fondit për Mbrojtjen dhe Realizimin e të Drejtave të Pakicave.

Gjekë Gjonaj ka botuar më herët librat: “Prekë Cali, piramidë e kufijve të Shqipërisë” (monografi), “Njëmendësi shqiptare”, “Gjurmëve të kohës”, “Shqipet e maleve”, “Identiteti etnolinguistik dhe kulturor i shqiptarëve”, “Bijtë e shqipes” dhe “Deputetët shqiptarë në Malin e Zi në periudhën e komunizmit 1946-1990”. Ky është libri i tij i tetë.

Në kuadër të veprimtarisë së tij botuese “Art Club”, botuesi më i madh ndër shqiptarët në Malin e Zi, ka botuar deri tani rreth 150 libra, kryesisht të autorëve shqiptarë në Malin e Zi.    

       Ulqin, më 30. 06. 2020                                                                      

SHAI “Art Club”

Shkruan:
Mr. Kristjan Gj. Dukaj
Popuj të ndryshëm të botës, krenohen me historinë e vet, ngjarje dhe data të lavdishme nga e kaluara e që janë krenaria e çdo kombi dhe, njëkohësisht, traseja e të ardhmes për gjeneratat e reja. Ne, si popull, kudo që jetojmë kemi arsye  të pafundme  të jemi krenar me të kaluarën tonë, me vepra,  ngjarje dhe virtyte të shumta të trashëguara nëpër shekuj. Pikërisht, në këtë periudhë është rasti të kujtojmë njërën prej ngjarjeve më të shënuara në historinë e re të Malësisë, nga 28 qershori i viti 1970, të njohur botërisht “Besëlidhja e Malësisë”. Janë shkruar libra dhe artikuj të shumtë e, po ashtu, janë realizuar materiale të shumta filmike , nga autor të ndryshëm vendas dhe të huaj, për  t’i dhënë vendin e merituar kësaj ngjarje të rëndësishme për të ardhmen tonë. Sigurisht se njëjtë do të veprohet edhe në të ardhmen pasi largpamësia e të parëve tonë për të ndërmarr një hap të tillë, pikërisht në atë kohë, është ndër shembujt më të spikatur të dashamirësisë ndaj kombit dhe vendit të vet dhe, sidomos, ndaj gjeneratave të ardhshme. Ne, si pjesëtar të brezit të ri, Ju jemi mirënjohës përjetësisht të gjithë atyre që me kontributin e vet, na lanë në trashëgimi një vlerë kaq të madhe siç është “Besëlidhja e Malësisë 1970”. Duke shfletuar shtypin e para disa viteve, lexova idenë e shfaqur publikisht që të instalohet shpërblimi vjetor për veprimtari humane në Komunën e Tuzit, i cili do të mbante emrin “Besëlidhje e Malësisë” ( Koha javore, Viti XIV, nr.668 )  jo vetëm si borxh ndaj atyre që vepruan në arritjen e kësaj marrëveshje por edhe si obligim për gjeneratat që vijnë që me ndarjen e kësaj mirënjohjeje, çdo vit të përkujtojnë këtë ngjarje madhore. Ide e ngjashme është shpalosur edhe më parë, në 40- vjetorin e Besëlidhjes së Malësisë, nga i njëjti autor,  me rastin e përurimit të filmit dokumentar  “Përjetësia e Besës”. Është e qartë se institucionalizimi në këtë mënyrë i ngjarjeve dhe datave të lavdishme nga  e kaluara, u jep atyre përjetësinë duke rikujtuar brezat e ardhshëm në vlerat e tilla, shembull të  zgjuarsisë, guximit dhe humanizmit ndaj popullit të vet. Aq më parë, pasi kjo ngjarje e asaj kohe kishte unifikuar maksimalisht individ dhe familjet në trevën e Malësisë, intelektual dhe veprimtar të shumtë si dhe prijësit fetar të kohës, në qëllimin e përbashkët për të arritur marrëveshjen historike. Këtë, e kam mësuar personalisht nga intervistat e shumta të pjesëmarrësve të drejtpërdrejtë të kësaj ngjarjeje, me rastin e filmimit të materialeve për filmin e dokumentar “Përjetësia e Besës” para dhjetë viteve të plota.  Të gjithë ata, shpreheshin të lumtur  për veprën e shenjtë të viti 1970 dhe, sidomos, për faktin që Besa e dhënë asokohe është respektuar gjithnjë nga bashkëvendësit tonë, kudo që jetojnë. Tashmë jemi në prag të shënimit të 50- vjetorit të Besëlidhjes së Malësisë,  kësaj ngjarje dhe date të lavdishme dhe, me siguri, nuk do të mungoj vullneti nga institucionet përkatëse që kjo ngjarje të përjetësohet edhe me Shpërblimin vjetor për veprimtari humane, me emrin “Besëlidhja e Malësisë 1970”.

Gjekë Gjonaj Ulqin

Komuna e Tuzit prej sot është rikthyer  në hartën e Covid-19  pas diç më shumë se  dy muaj pa asnjë rast. Aktualisht në këtë komunë, e cila në fillmet e shfaqjes së kësaj sëmundje vdekjeprurëse në Mal të Zi, , qëndroi në izolim të plotë gati një muaj,  është vetëm një person  aiktiv i infektuar me koronavirus.  Këtë lajm të padëshirueshëm  e kumtoi  sot   Instituti për Shëndetin Publik në Mal të Zi. Bazuar në të dhënat e fundit  të  këtij isntitucioni shëndetësor   nga mëngjesi i sotëm   22 persona  janë dagnostifikuar pozitiv me virusin korona, duke e çuar në 87  numrin  e përgjithshëm të të infektuarëve. Por, ajo që shikohet si shqetësuese  është fakti se sërish njerëzit  në Mal të Zi tregohen neglizhues deri edhe injorues ndaj masave të ani-Covid, pavarësisht apeleve të përditshme nga autoritetet shëndetësore.

Harta e të prekurve nga COVID-19 është shtrirë tashmë edhe Podgoricë dhe zgjerohet në Rozhajë, Bijello Polë, Budvë, Tvar, Beranë, Ulqin, Cetinë,  Plevlë, Kotorr dhe Danilovgrad

Shpërndarja gjeografike e rasteve pozitive, është si vijon:

-Rozhajë 35 raste

-Podgoricë: 19 raste

-Bijello Polë: 10 raste

-Budvë: 5 raste

-Tivar: 4 raste

-Beranë: 4 raste

-Ulqin: 3 raste

-Cetinë: 2 raste

-Plevlë: 2 raste

-Tuz:1 rast

-Kotorr: 1 rast dhe

-Danilovgrad: 1 rast

Për të gjitha rastet e zbuluara  po kryhet hetimi epidemiologjik dhe po punohet me shumë intensitet nga epidemiologët për gjurmimin e kontakteve të rasteve pozitive dhe ndërprerjen e zinxhirit të transmetimit.

Agim Vuniqi
Deri vonë, nuk e kam kuptuar domethënien e filozofisë Rugoviane, dhe asaj paqesore e tipit kosovar… Formuluesi i saj, i ndjeri Ibrahim Rugova, konsiderohet si njeri i “shenjtë” nga një pjesë të popullit tim, 25 %. Atij i është ngritur edhe një shtatore impozante në Prishtinë, që atë e paraqet si një atlet muskuloz… Dhe ç’ishte sekreti i kësaj filozofie, ishte “duromania”, dhe ai padrejtësiht krahasohej me Ghandin. Ai identifikohej edhe me protretin e Nënës Tereze. Mendimi i tij politik dhe jeta e përditshme ishte shumë më ndryshe, nga ajo e popullit të cilin e përfaqësonte. Ai jetonte dhe vepronte krejtësisht ndryshe nga lideri i të drejtave civile Mahatma Ghandi.  
Dr. Rugova ishte zgjedhur kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës më 1988, e cila u bë bërthamë e fuqishme e lëvizjes shqiptare që po kundërshtonte sundimin komunist serb/jugosllav në Kosovë, më vonë u zgjodhë kryetar i LDK-së.  Kariera e liderit shqiptarë identifikohej me ngritjet dhe rëniet e poppulit të tij. Për dallim nga Ghandi që identifikohej me mendim burimor filozofik, e një poppuli të madhe me kulturë të vjetër, ata dalloheshin edhe për mënyrën e jetesës dhe veshjen  modeste. Kështu  psh. Ghandi vishej me mbulesë të arnuar dhe trupin thatanik e mbështeste në shkopin e bariut, pra kishte shumëçka mitike, shetiti tërë Indinë rreth e përqark, duke shfrytëzuar trafikun hekurudhor, përshëndetej dhe kuvendonte për hallet e popullit dhe i gjithë populli e adhuronte.
 Avokati i Drejtësisë në Morgantown, Mahatma Gandhi njihet gjerësisht si një udhëheqës i nacionalizmit indian në Indinë e kontrolluar nga Britania, e cila ka përdorur mosbindjen civile të padhunshme, duke frymëzuar lëvizjet për të drejtat civile në të gjithë botën.
Duke qenë i hapur me popullin dhe duke biseduar me popullin, por edhe duke agjeruar, Ghandi identifikohej me popullin dhe përjetonte fizikisht dhimbjen e popullit; dhe ai tërë asaj mase njerezish iu printe me koncepte të qarta politike, duke sfiduar kompanitë e mëdha britaneze me greva te njëpasnjëshme, me sabotimin e blerjes së mallërave britaneze. Ai pra ishte një urtak i përmasave univerzale, ishte një studjues mendjemprehtë i shkollës angleze, dhe në fund edhe shtatorja e tij është e dimensioneve reale, nuk është e dimensioneve jo reale, si ajo e liderit historik te shqiptarëve… Përkundruall liderit politik, Ibrahim Rugova, po në atë kohë, shqiptarët filluan të identifikohen shumë më shumë, me nënën e lumnueme, Nënën Tereze, ishte pra një ndryshim goxha i madh, ajo e vogël, e krrusur bëri që shumë burreshtetas, duke përfshirë edhe njerin ndër liderët më të mëdhenjë amerikan dhe botërorë presidentin Regan të përkulet para Nënës Tereze… Ndryshimi është që të dy këto yje shnëdritnin dhe ndriqonin me thjeshtesine e tyre, por edhe me veprat e tyre të medha, univerzale, jo fjalet… ndërsa lideri yne “historik” jetonte në luksin më të madh që kishte jetuar ndonjë lider në Kosovë. E tërë diaspora paguante shtetin e tij përrlallor dhe republikën imagjinare të pavarur, pa bërë asnjë sakrificë, me vetëm një kërkesë “durim”… Dhe ai liderizëm, ajo filozofi është duke na percjellur vazhdimisht edhe sot “durim”, por durimi ishte shume profitabil për liderët, ata jetuan vazhdimisht në kurriz të fukarenjëve më të mëdhenjë te Evropes, me vetëm një kërkesë politike “durim”. Dhe pas atij marshimi të duromanisë gumëzhonin veturat luksoze me dritare të errta, renditeshin shërbyesit njëri pas tjetrit, njëri duke mbajtur pallton, ai tjetri çantën, me para te mykura dhe pa dokumente, plane, projekte për shtetin… oferta për qytetarët. Qysh atëherë, menjëherë pas luftës ishin premtuar elektranat nukleare dhe eksportimi i qenëve të Sharrit.., kamarierët që i rrinin te koka dhe çdo lëvizje e tij përcillej me fanatizëm, i gjithë ai eskadron shoferësh, truprojesh, dhe të gjithë udhëtonin jasht shtetit me pasaporta te kuqe, është fare e kuptueshme, atëherë madhëroheshin institucionet.., komandanti i forcave te armatosura, qeveria, kryeministri, ministrite dhe ministrat, dhe vazhdimisht i këndohej institcionalizmit, pa menduar fare se shqiptarët ishin të robëruar dhe ata kështu institucionalizonin robërinë. E njejta filozofi e viteve te 90-ta dhe pas luftës është duke vazhduar me avazin e vjetër me një emër të ri Thaci. Edhe ai çdo gjë, çdo perpjekje, edhe pick-imet “selvie” çdo gje po e bënë në dobi të “institucioneve”… dhe ndodhi ura qe ndanë një komunë dhe të gjitha mitet ranë, aty u pa brishtësia e shtetit, “doromania”, dhe për një ditë të vetme dështoi shteti i Thaçit, njejtë si ai i Rugoves… Tregimi vazhdon, shpresoj me njerëz të rinjë, të cilët nuk do ti thurrin elozhe “duromanisë”, por shtetit dhe vendimeve që do të merr shteti konform premtimeve qe ua shpalosin qytetarëve…qytetarët edhe ashtu janë punëdhënësit tuaj!

Nga Ndue  BACAJ

Hyrje

Që nga 23 qershori i vitit 1911 ,në “themelet” e historisë së qendreses dhe perpjekjeve  të shqiptareve ,për autonomi ,vetqeverisje  dhe një Shqiperi të lirë e të pavarur , shëndritë si meteor drit-plotë   KUVENDI  I GREÇES . Ky kuvend patriotesh, trima e të urtë solli në jetë 12 kerkesat e memorandumit autonomist me arome te dukshme pavaresie . Memorandumi lindi “rreth sofres” së Malesisë së Madhe dhe nën ngohtesinë votres së kryengritjes më të sukseshme antiotomane te shqiptarëve.. Kerkesat e memorandumit të Greçes u shperndanë në të  gjithë Shqiperinë natyrale , porsi kënga magjepse e bylbylit që kendon pa frikë , duke i bërë sfid roberisë e jehonë lirisë…

Kuvendi i Greçes  vijim i tradites…

Kuvendi i Greçes (10  deri  me 23 qershor 1911), është vijim i tradites historike të kuvendeve , memorandumeve dhe protestave  të shqiptareve ,të cilet ndër shekuj , në luften ,perpjekjet dhe qendresen  titanike për trojet e tyre , lirinë e flamurin , perkrah pushkes kishin “shokë” të pandarë edhe penden ,(pra rrugen diplomatike)..Ky kuvend historik “lindi” në zjarrin e kryengritjes antiotomane të Malesisë e Shqiperisë, të udhëhequr nga Heroi i  Popullit Dedë Gjon Luli. Kryengritje e filluar me 24 mars (1911), dhe me “kulm qiellore”, ngritjen e flamurit kombetare te Gjergj Kastriotit me  6 prill (në Bratilë të Deçiqit). Ndaj Kuvendin e Greçes  pa frikë e “pagëzojme” KRYEKUVENDI  i kuvendeve të shqiptarisë , me rendesi historike – kombetare i krahasuar  me Kuvendin e Lezhes  (2 marsit 1444) ,dhe me Lidhjen e Prizrenit (10 qershor1878)… Është me vlera të thuhet se  disa nga Kuvendet , Memorandumet dhe Aleancat antiotomane ,ndër shekuj kishin pasur  “SOFREN” në trojet e Malesise Madhe natyrale dhe  kishin  per aleat, jo vetem fqinjet tanë (shpesh  hileqare) ,por edhe vende të Europes Perendimore të kohes si ; Venedikun dhe ish Republika të tjera  Italiane, si dhe  Francen, Spanjen , Austro – Hungarinë e më gjërë…Edhe Kuvendi i Greçes është vijim i kesaj rruge diplomatike që kishte një qellim final..Pavaresinë e Shqiperisë.

Kuvendaret dhe  Kuvendi i Greçes..

Pjesa më e madhe e nenshkruesve të  protestave apo memorandumeve (të lidhjes Prizrenit  e më pas) , që i kishte gjetur gjallë kryengritja antiotomane e vitit 1911 ,ishin në krye të kryengritjes  me pushke në dorë ,por  edhe disa nga pjesemarresit  e Kuvendit të Greçes  ,ku u nenshkrua Memorandumi famëmadh me 12 kerkesat që kishin në themel autonomin  me arome pavaresie ,lirie dhe flamuri… Kuvendaret e Greçes ,që kanë hyrë në histori si Rilindasit e Programit te Pavaresisë janë :  Ded  Gjon Luli , Gjeto Marku -Hot  ;  Ded  Nika , Sokol  Baci dhe Tring  Smajlja  -Grud , Gala Smajli , Gjon Gjeka  -Triesh ;   Dod  Preçi –Kastrat ;   Tom Nika  , Martin  Preka –Shkrel ;   Cal Dedli , Lul  Rapuka , Llesh Gjergji , Prek Gjetja  – Kelmend  ; Mehmet Shpendi –Shal  ,Prel Marjani –Shosh  , Avdi Kola – Gimaj , Pup  Çuni e Binak Lulashi – Toplan , Nik  Mhilli – Shllak  ; Bec   Delia  ,Dash Bajrami – Nikaj –Mertur ; Luigj  Gurakuqi , Hil  Mosi , Risto Siliqi – Shkoder ;  Sali  Hoxh Hidri –Elbasan – perfaqesues i Ismail  Qemalit ; Nikolla  Lako – perfaqesues i Korçes e Gjirokastres , Nuçi  Pepo  , si dhe perfaqesuesit e  Binomit  Fe dhe Atdhe  :  Pater Karl  Prenushi – famulltari  i Vuksanlekajve  ; P.Lorenc  Mitroviq –famulltari  i Bajzes  ; At Mati     Prenushi – famulltari  i  Kastratit ; P. Sebastian  Hila – famulltari i  Rapshes ;  P.Bonaventura Gjeçaj – famulltari  i Grudes ; P. Luigj  Bushati – famulltari i  Traboinit…  

Faksimile (e plotë) me emrat e kuvendarëve të memorandumit të Greçës

Megjithse   pjesmarrja  ishte më e gjërë , keta 34 emra kanë  mbetur të skalitur në perjetsi  në  formulimin dhe konsolidimin e dymbëdhjetë kerkesave të Memorandumit , i cili kishte “frymen” e të gjitha trevave  shqiptare (nga veriu në jug ) , ndaj në memorandumin orgjinal dallohet qartë nje perzierje dialektesh.. Ky memorandum ndonse kishte  kerkesa disi me te “zbutura”e diplomatike  se sa ato te paraqitura  në zjarrin  e kryengritjes , kishin në themel  një autonomi substanciale që shkonte drejtë  pavarësisë së Shqiperisë…

Kerkesat autonomiste të kuvendit …:

“1.Garanci  kundra persëritjes pas sodit të veprimeve e menyrave  antikonstitucionare nga ana e qeverisë qendrore e të autoriteteve vendore në te gjithe Shqiperinë. Nderim  per të gjitha fetë dhe zakonet e vjetra të garantuara  nga konstitucioni e të konsakruara nga kanunet e zakonet.

2.Të njohurit e plotë të gjendjes  së kombit shqiptar me ato të drejta  që kanë kombe  të tjera të Mbreterisë.

3.Liri  të plotë per  Shqiptaret të zgjedhin  pa ndonjë pengesë  a ngushtim  deputetet e vet ,numri i të cileve do ti pergjigjet  popullsisë.

4.Liri të plotë per Shqiptaret të mesojnë e të perparojnë në gjuhen e vetë e të themelojnë shkolla shqipe të veçanta  e të botshme (publike N.B.), të cilat të kenë të gjitha ato të drejta  që kanë shkollat e qeverisë .Nderim per të drejtat që u janë njohur krerëve fetarë të Krishterë persa i perket mesimit  ndër shkollat që janë në sundimin e tyre.

5.Organizimi i administrimit të vilejateve ku ndodhen shqiptarë ,  të ketë per themel një sistem decentralizimi  administrativ  ,që t’u  pershtatet nevojave të vendit e zakoneve të vendasve , e që të afrojnë rregullat e pergjithshme të administrimit  ,të njohura prej konstitucionit me praktikat e konsakruara prej kohesh në disa vise.

6.Të zgjedhunit  e valinjeve e të tjerve  nëpunes  të lartë  të shtetit të bëhet në mes më të mirëve e më të vlefshmëve zyrtarë të shtetit ,duke pelqye më teper ata që dijnë gjuhen e zakonet e vendit. Emrimi i të tjerve nëpunes  civilë e financiarë, e të gjyqtarëve në mes atyre që janë shqiptarë e që të kenë cilesit dhe njohurit e kerkuara. Xhandaret e agjentet e policisë ,ashtu si dhe nëpunesit e tjerë të zgjidhen në mes më të zoteve nga njerzit e vendit.

7.Emrimi i një perfaqesuesi të sulltanit si inspektor i pergjithshem per një periull vitesh me barren e mbikqyrjes per vendosjen besnikrisht në udhen e nomit  organik , të perfunduarit  e detyres  së valinjeve e të tjerve nëpunes , të mbajturit e qetsisë e harmonis në mes  të elementeve  të ndryshem etnikë që ndodhen në vilajetet bashkerisht.

8.Perdorimi i gjuhes shqipe  në  marrëveshje në mes administratorve e të administruarve të vendit , në kuvende ,në gjykime para gjyqeve të perdoret perkrah me turqishten  që është e mbetet gjuha zyrtare e vendit edhe shqipja.

9.Sherbimi ushtarak i detyrueshem per të gjithë shqiptaret me sisteme skanesh (systeme  de cantinnement) në kohe paqe , te behet me një organizim të veçant per vendasit e viseve që ndodhen në kufi të shteteve ballkanike ,duke u dhënë  lehtesira  që të munden  të bejnë sherbimin  ne vend  e të ruajn sigurinë e kufijeve. Ushtaret do të kenë liri që gjatë sherbimit të mbajnë detyrimet e besimit të tyre dhe të zakoneve të veta.

10.Shfrytezimi per nevojat e vendit i të gjitha të ardhurave ,perveç atyre të  gjymrykut ,të postes e të telegrafes , të duhanit  ,të spirtos e të pullave ,të cilat janë dhënë per disa sherbime të tjera. Të lanunit per ndertim rrugesh  e hekurullash në marreveshje me vendorët, e per mirmbajtjen e shkollave të botshme të një pjesë të  teprices  të të ardhurave të permendura më siper , gjithashtu edhe të të gjitha pagesave per rrugë, të pageses shtimore per mesim , e të 3% të së drejtes së hyrjes.

Tu njihet komunave e drejta e të prerit drejt per së drejti , ose me anen e të tjerve të pyjeve të vendit , me detyrë per komunat  me marrë per barrë ruajtjen e tyre dhe të prerit në pyje  të behet sipas rregullave e urdherave teknike , si dhe duke i paguar fiskut një pagesë që do të shenohet sipas llojit të drureve , e sipas largimit të pyllit nga limani ose nga vendi i shitjes.

11.Të drejta  per keshillat e pergjithshme që të  kenë mundesi të japin  vendime  mbi buxhetin e vilajeteve e të bejnë kontrolle per shpenzimet…

12.Garantimi i fondeve të nevojshme , duke siguruar të hollat që lypen per  rregullimin e rindertimin e shtepiave  të djegura  ; krijimin e një komisioni  të perzier (comissin mixte) e të pavarur ,qe të monitorojnë kthimin në vend të njerzve të demtuar dhe rregullimin e shtepiave të djegura. Të kthehen armet e marruna me detyrë per ata që i bajnë , që t’i shtrohen kanunit të posaçem.”

Keto kerkesa  të Kuvendit të Greçes  njihen  me emrin historik Memorandumi i Greçes , por shpesh edhe “Libri i Kuq “, (sipas ngjyres kapakeve të librit)……Për aresye “objektive” memorandumin nuk e nenshkruajnë të gjithë pjesemarresit ,ku kjo bie në sy veçanarisht  për gjashtë perfaqesuesit e binomit Fe dhe Atdhe , që me sa duket nuk e firmuan për të mos i dhënë  rast propogandes perçarese fetare të pushtuesit.. Memorandumi i Greçes  ju dorzua  legates turke në Cetinë me daten 25 qershor (1911) nga perfaqesuesit e kuvendareve ; Ded Gjon Luli (Hot) , Sokol Baci (Grudë) , Dod  Preçi (Kastrat) ,Prek Gjetja (Kelmend) dhe Luigj Gurakuqi (Shkoder)..  Kerkesat e memorandumit “tashma” nuk kishin karakter lokal , por  kombetare.. Dom Luigj Bumçi ( që ka qënë prezent) , tregon se kur “Ministri” (ambasadori) turk në Cetin, Sadredin Beu e pyetë Ded Gjon Lulin se ; a i duan për vehte a për Shqiperinë pikat e Librit Kuq ? , prijesi legjendarë i kryengritjes i ishte  pergjigjur  rrufeshem : “…Ato pika që janë në librin e kuq  i dona më parë për vehte e mandej për Shqipnin  mbarë…

Faksimile  jo e plotë e nënshkrimeve (vu gisht) të kuvendarëve së memorandumit të Greçës

Jehona e Memorandumit në Mediet e shkruara të kohes: 

Memorandumi i Greçes  kishte një jehonë të madhe jo vetem  kombetare por  mbi të gjitha nderkombetare , e veçanarisht  në mediat e shkruar të kohes , disa nga të cilat po i “kujtojme” si më poshtë :

*Gazeta e parë që botoi Memorandumin  (jashtë Shqiperisë) ishte ajo Austriake  “Neue Freie Presse” e Vjenes , e cila shkroi  12 kerkesat që me daten 25 qershor (1911),pra vetem dy dite  pas perfundimit te Kuvendit…

*Gazeta e dytë  që i bene jehon Memorandumit  ,duke botuar edhe 12 kerkesat e shqiptareve është ajo franceze “Le Moniteur Oriental “ e dates 26 qershor 1911…

* Me daten 6 korrik (1911) Gazeta e Shkupit “Vardar” ,boton të plote Memorandumin e Greçes..

* Gazeta  “ Corriere d’ Italia “ shkruan  per Memorandumin e  Greçes  me 12 korrik (1911), duke e quajtur nje program politik që  shkeputë  Shqiperinë  nga  Turqia..

*Jehona e Kuvendit te Greçes   nuk kishte mbetur jashtë vemendjes  të komuniteteve shqiptare në Bullgari të cilet e botojne “Librin e Kuq” ne gazeten e tyre “Liri e Shqipërisë” (Sofje) me datat 7 dhe 20 korrik (1911). Gjithashtu Arbereshet e Italise ne Gazeten e tyre “La  Nazione Albanese” e botojne në gjuhen Italiane  Memorandumin e Greçes  me daten 31 gusht (1911).. Edhe  me vone  Memorandumi i Greçes u ribotua  ne disa organe shtypi te Arberesheve ,ashtu siç  u botuan  me vonë pjese te memorandumit dhe  komente te ndryshme  nepër Gazeta apo revista të Europes…

Memorandumi në trojet etnike shqiptare..!

Memorandumi i Kuvendi të Greçes , në trojet Shqiptare kishte pasur  jo

vetem   një  jehonë të gjërë ,por edhe një perkrahje të madhe nga veriu ne jug te Shqiperise duke  u “shoqëruar” me një varg memorandumesh , kerkesash e protestash  të peraferta me ato të 10-23 qershorit (1911)..:

I njejti memorandum iu drejtua Portes lartë dhe perfaqesuesve  te fuqive te medha  nga ana e pjesmarresve  te mitingut të gjërë popullore  që u organizua  te URA  E SHUSHICES (afer Vlores) ,ku në hyrje të ketij memorandumi  i ishte shtuar një dekleratë soldariteti me kryengritesit në

Veri të Shqiperise …

Gjirokastra  realizon Memorandumin e saj me 21 korrik (1911) .

Tepelena  del me dy Memorandume radhazi, atë të dates  18   gusht  dhe atë të dates  23 gusht 1911…  Me daten 9 shkurt 1912 ne Hot  perpilohet nje memorandum tjeter qe u drejtohet Fuqive të Medha  të Europes  dhe  u kerkohet per te nderhyre prane qeverise se Xhonturqeve per zbatimin e memorandumit të Greçes… Memorandumi  është nenshkruar nga 50 perfaqesues të Hotit, Grudes,Kelmendit, Kastratit, Shkrelit ,Shales ,Shoshit  e Kirit… Pastaj vijnë kerkesat e Krasniqes të prillit 1912 , kerkesat e Peshkopise të datave 1 dhe  15 maj (1912) , Memorandumi i Junikut 21-25 maj 1912 ,kerkesat e Mitrovices  të muajit  maj 1912 ,thirrja e  Malsive te Gjakoves  po e muajit maj.. Thirrja e perbashket e Shkodres, Janines, ,Kosoves dhe Manastirit ,perseri e muajit maj (1912) ,ku kjo thirrje eshte e botuar si trakt në gjuhet Shqip, Frangjisht dhe Italisht  nën emrin e “Organizates Kombetare te Shqiperise” me nenshkrimet e Nikoll Ivanajt dhe Simon Dodes… Në qershor 1912  nga Korfuzi student  shqiptare i drejtojne një proklomat opinionit publik për pjesmarrjen e tyre  perkrah popullit shqiptare për  çlirim kombetare… Ndoshta memorandumi më me vlera ,qe tregon se kerkesat e Kuvendit të Greçes ishin bërë programi bazë i pavaresise së Shqiperise  është ai i mbajtur me 23 korrik 1912 ne Sinjë te Beratit. Ne kete  memorandum nder te tjera shkruhej :” Keshtu pra jemi te detyruar të rrimë në mal ,gjersa të njihen të drejtat tona  dhe të garantohen me të vertetë  per sot dhe per të ardhmen…12 kerkesat  jane të njejta me ato të paraqitura në memorandumin e Greçes 10/23 qershor 1911. Memorandumi është hartuar në turqisht e  frangjisht. Ai ka kete titull : “ Memorandum mbi vendimin e marrë nga Kuvendi i Pergjithshem i Krereve te Shqiperise  së  Jugut në  maje të malit Sinja , më 10/23 korrik 1912 .Ky memorandum  është nenshkruar nga 46 veta , në mes të cileve :  Pandeli  Cale  , Izet Zavalani , Mustafa Kapinova , Jaup Korça e tjer..   Po në Korrik 1912 Prishtina formulon dy kerkesat e saja autonomiste… Manastiri  në gusht të vitit 1912  i drejtohet me një thirjje  popullit  shqiptare për  t’u  hellur në kryengritje për lirine dhe veteqeverimin e Shqiperise ,pasi Stambolli duket se nuk po i mbante premtimet… Perseri Vlora me 4 gusht 1912 u drejton  një memorandum  për autonomi  Sulltanit , Kryeministrit (e autoriteteve të tjera shtetrore e fetare të Stambollit). Durresi  me daten 12 nentor (1912) i drejtohet me një memorandum perandorit të Austro-Hungarise  ,me kerkesen  për të perkrahur autonomine ose pavaresine e Shqiperise… Memorandumi është  nenshktuar  nga Dom Nikoll Kaçorri  ,Murat Toptani  ,Sali Gjuka ,Abdi Toptani e tjer , qe pas  16 diteve (me 28 nentor në Vlore) do të nenshkruanin aktin madhore te pavaresise së Shqiperisë…Pra siç shihet Memorandumi i Greçes gjeti  perkrahje në të gjitha trojet etnike shqiptare ,duke u bërë  programi bazë i pavaresise së Shqiperise. Rendesinë e ketij memorandumi  e kishte kuptuar me kohë perandoria pushtuese otomane që drejtohej nga  xhonturqit , të cilet kishin derguar në Prishtinë  sulltanin  Mehmet Reshiti –V-të  , që së-bashku me funksionarë të lartë të qeverisë osmane , do të shpallnin “FALJEN” , per të gjithë  shqiptaret e Kosoves që kishin marrë pjesë në kryengritjen antiotomane të vitit 1910 , por me kusht  që të denohej  programi autonomist  i Greçes…  Gjithë këto zhvillime të rendesishme që vunë themelet e pavaresise së Shqiperise  kanë  një  vleresim të pakrahasueshem , nese kemi parasysh se Kryengritja dhe Kuvendi i Greçes ,zhvilloheshin në një kohe kritike  kur  gjenerali Shefqet  Tergut Pasha shpallte qellimin e tije të shfarosjes së malsoreve  në kufirin turko –malazez  (pra në Malesi të Madhe natyrale N.B.), dhe në  vend të malsoreve  thoshte se do të  sillte emigrant boshnjake… Për suksesin  historik te Kryengritjes  dhe  Memorandumit te  Greçes  Alabanologu ,Studiuesi dhe Diplomati  i atyre koheve ,Franc Baron  Nopça ,  me  6 korrik 1912 ne Gazeten austriake “ZEIT”  shkruante : “… Kryengritja e Malesoreve, ajo e një viti më parë (1911 ,N.B.)  perfundoi  në dukje me një fitore ushtarake  (të Stambollit) ,por me një shpartallim diplomatik të Xhonturqeve. Xhonturqeve iu desht t’i pranonin të gjitha postulatet  e kryengritesve , pra 12 kerkesat e Memorandumit te Greçes…

Në vend të epilogut pak “retrospektivë” ..!

Në veren e vitit 2005 me inisiativen e veprimtarit të shquar Dr. Lukë Gjoka, një grup malësorësh, intelektual e veprimtarë të fushave të ndryshme , nga dy anët e kufirit politik (Shqipëri – Malit i Zi), kemi vizituar Greçen , vendin ku u zhvillua kuvendi e u nënshkrua memotrandumi. Me rastin e 15 vjetorit të kësaj vizite  mendova të kujtoj emrat e atyre vizitorëve malësor (edhe pse ndonjeri nuk jeton më), të cilë janë: Doktor Lukë Gjokaj,  Mark Dushaj- prof,  Luigj Camaj-prof., Muhamed Gjokaj-prof., Tomë Curri-(ish) kryetari i komunes Kastrat, Nikolin Haxhaj-(ish) kryetari i këshillit të komunes Kastrat,  Robert  Camaj-jurist, Xhemal  Nikaj-mësues, Gjokë Gjokaj-mësues, Ndrekë Gojçaj-biznesmen,  Prelë Vukaj-inxhinier,  Ndue  Bacaj-publicist , Gjokë Luli-studiues,  Zef  Doka Dedivanaj, Agron  Berishaj,  Anton Lulgjuraj dhe Gjon Junçaj. Ndersa si udhërrëfyes ka qenë Nikollë  Zef  Kërcaj. Kjo vizitë “u pasua” me perkujtimin e organizuar në Greçë, në vitin 2011, me rastin e 100 vjetorit ku ishte vendosur  edhe një pllakë mermeri me emrat e kuvendarëve të Greçes… (pllaken e kishte sponsorizua ish kryetari i komunes Kastrat z.Tomë  Curri). Ndersa perkujtimi i 100 vjetorit të kuvendit të Greçes u organizua e sponsorizua nga  ing.Gjeto Duka (i sapo zgjedhur kryetari i komunës Kelmend) dhe kryetari paraardhës i kesaj komune  z.Ndue Lelçaj, në bashkëveprim me  kryetarin e asaj kohe të komunës urbane të Tuzit  z.Nikollë  Gega e tj… Ky perkujtim u filmua e “dokumentua” nga gazetari i Televizionit Shqiptar (RTSH) z.Ilir Buçpapaj… 

Lavdi të perjetshme kuvendit e kuvendarëve të Greçes …

REFERENCAT:

1. Edwin Jacques “ SHQIPTARET”, histori e popullit  Shqiptare nga lashtesia deri ne ditet e sotme. Fq. 272. + Ferdinand  Schevill  “BALLKANI”,Historia dhe qytetrimi  fq.203-204.

2.Dokumente te shek.XVI-XVII ,per Historin e Shqiperise ,Perg. nga Injac Zamputi ,fq.289-297.

3.Dokumente te Shekujve …..Vell. IV (1675-1699) ,fq.130-131.

4*.Stavri   N. Naci  ,Pashalleku i  Shkodres nen sundimin  e Bushatllinjeve 1757-1796 ,fq.174-176.

5 .Kristo Frasheri , Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881) ,fq.199 ,Ref.  F.Sumes  Rap.49 ,Shkoder 1 korrik 1878.  + At Gjergj Fishta ,Lahuta e Malesise fq.101-102.

6 .Akte te Rilindjes Kombetare Shqiptare 1878-1912 ,Akademia e Shkencave te… Shqiperise ,Instituti i histories (1978) ,fq.30-37.

7. Po aty, Akte te Rilindjes Kombetare Shqiptare 1878-1912 …fq.92-114.

8 .Serge  Metais , Shqiptaret nga Iliret deri tek Pavaresia  e Kosoves ,fq.39-47.

9. Gjek Gjonaj ,gazeta  “55” date 31 korrik 2004 ,fq.18 .

10 .Lulash N. Palushaj ,MALESIA dhe Fiset e saj ,shenime historike ,fq.208.                                                                                                                         +Romeo Gurakuqi ,Kryengritja e  Malsise se Mbishkodres  e vitit 1911 ,fq.185…

11. At Marin Sirdani ,Franceskanet ne Shqipni dhe shqiptaret katolik në lamë  të atdhetaris , fq.139-140 , + Romeo  Gurakuqi..Po aty.. fq.127 . + At Konrad Gjolaj “CINARET” ,fq.63-65.

12. Ismail  Qemali  ,Permbledhje Dokumentash 1888-1919 ,Drejtoria e pergjithshme  e Arkivave te shtetit 1982 ,perg. nga Teuta Hoxha ,fq.166.

13.  Revista “ LEKA” e vitit 1937 /1  fq.12-13.(Pjese nga Memorandumi  mbi vendimet e dhanuna prej kuvendit te pergjithshem shqiptare ne Grece ,me 10/23  te Qershorit 1911)… ( Me gjeresisht 12 pikat e Memorandumit  mund te lexohen  ne Revisten “Leka”te sipercituar…N.B.).

14.Raport nr.43 A-B,Cetinë 27.6.1911 ,roport i Erental-Vaincetel ).

15.D. Lugj Bumçi ,”Nga kujtimet e mia ,botuar ne “Hylli I Drites” 5/1944 ,fq.17-18.

16.Stefanaq  Pollo , Ne gjurmë  te Historisë shqiptare (botim i Akademise Shkencave ..Shqiperisë ,fq.269-270.

17.Akte te Rilindjes  Kombetare Shqiptare ,Akademia e shkencave …Instituti i historise , Tirane 1978 ,fq.225-226.

18.Ismail  Qemali ,permbledhje dokumentesh ,po aty ,fq.166 + Akte te Rilindjes Kombetare  ,po aty ,fq.225.

19.Akte te Rilindjes Kombetare Shqiptare , po aty ,fq.226-227.

20.  Po aty..fq.228-230.

21.Po  aty ,fq.230-231.

22. Po aty ,fq.232-233.

23.Po aty , fq.233-258.

24..F. Musaj  “Isa  Boletini” ,Tiranë 1987 ,fq.108.

25. Franc  Baron  Nopça ,Udhetime neper Ballkan ,Kujtime…fq.290.

26.Franc Baron Nopça ..Po aty  ,fq.358-359.

27. Gazeta “STANDARD” ,dt.05.7.2008…

28. Ndue  Bacaj Gazeta “Shqiperia Etnike” ,nr.62 ,dt.13 korrik 2004.

29.Trashigimi gojore ,te mbledhura nga  autori neper  Malesi te Madhe..

Malësi e Madhe me 23 qershor 2020

Nga Kristin Tate “The Hill”

* Xho Bajden mund të jetë personi më me fat në politikë. Me gjithë gafat e tij të pafundme dhe paraqitjet e dobëta në debatet e garës brenda-partiake, ai u bë kandidati zyrtar i demokratëve, pasi disa nga rivalët e braktisën garën pas shpërthimit të pandemisë së koronavirusit, siç ishte rasti i Berni Sanders.

Bajden u ndihmua jo pak nga karantina e vendosur në vend për shkak të koronavirusit.

I mbyllur në shtëpi, disa prej cilësive të tij më të këqija, përfshirë aftësitë e tij të dobëta në artikulim, prirjen për të polemizuar me përkrahësit e tij dhe rekordi i tij i dyshimtë si politikan, u mbajtën të fshehura nga publiku. Por me heqjen e kufizimeve në shumë shtete, dobësitë e tij të shumta do të ekspozohen sërish. Para masave të ashpra kufizuese, fushata e tij ishte e dobët. Bajden dukej se e shfrytëzoi situatën për ta përmirësuar disi imazhin.

A ju kujtohet kur e quajti një votues në Ajoua një “gënjeshtar të regjur”? Apo kur çuditi të gjithë me pohimin se 150 milionë njerëz kanë vdekur nga armët e zjarrit gjatë 13 viteve të fundit nëpër botë? Ndërsa këto incidente mund të duken si të parëndësishme në raport me gjithçka që po ndodh aktualisht në SHBA, ato nxorën gjithsesi në pah perceptimin e dobët që ka publiku mbi Bajdenin, para se koronavirusi ta zhvendoste vëmendjen nga ai.

Me fundin e masave bllokuese, Bajden do të humbasë avantazhin e tij nga të qëndruarit jashtë vëmendjes së publikut. Ai do të duhet të bëjë pa pyetjet e gazetarëve miqësorë me të, të realizuara në shtëpinë e tij në Delauer, ku ndihmësit e tij kishin mundësi të kontrollonin me kujdes çdo detaj.

Bajden ka bërë shumë gafa gjatë muajve të fundit, që do të kishin bërë bujë në media gjatë kohërave normale, por ato u harruan shpejt në mesin e raporteve tragjike të pandemisë së Covid-19. Një nga thagmat më të famshme, është ajo kur ai pohoi se mbështetësit zezakë të Trumpit nuk janë vërtet të tillë, apo kur tha se për shkak të koronavirusit u humbën vetëm 85.000 vende pune, në një kohë që sipas tij kishin vdekur miliona njerëz.

Tashmë pasojat e mufkave të tilla do të bëhen më të dukshme, pasi Bajden është i detyruar të dalë në publik, dhe dëmet në fushatën e tij presidenciale do të jenë edhe më të mëdha tani që mediat kryesore që janë më të fokusuara tek zgjedhjet.

Është pikërisht media, ajo që nxjerrë sërish në pah hartimin prej tij të një ligji skandaloz kundër krimit në vitin 1994. Qasja e tij e ashpër ndaj krimit, mund të konsiderohet logjike nga të moderuarit, por protestat aktuale kundër dhunës policore po zbulojnë se çfarë zien sot midis demokratëve.

Projekt-ligji shtoi fondet për policinë dhe ishte aq i rreptë, sa që Bajden u mburr se i bëri të gjitha përveç “varjes së njerëzve që kalonin rrugën me semafor të kuq”. Ndërsa karantina i dha mundësi kandidatit demokrat të fshehë të gjitha të metat e tij më të mëdha, ajo e pengoi në të njëjtën kohë Donald Trumpin të përdorë pikat e tij më të forta.

Presidenti jep më të mirën e tij përpara turmave të elektrizuara në tubimet e tij masive. Por për shkak të koronavirusit, ai nuk e ka përdorur ende mjetin e tij më të fuqishëm. Sidoqoftë, rinisja e fushatës Trump në mesin e ngjarjeve të fundit, do të shërbejë si një kujtesë për arsyet së përse ai fitoi 4 vjet më parë.

Tubimi i tij i parë që nga fillimi i pandemisë, do të mbahet fundjavën që vjen. Krahasimi shumë i ashpër midis Bajdenit dhe Trumpit, që të dy të 70-at, bazohet vetëm tek fakti se ata kanë vetëm 5 vjet diferencë nga njëri-tjetri. Aftësia e dobët oratorike e Bajden, vetëm sa  do të bjerë më shumë në sy me fillimin e fushatës zyrtare.

Gafat e tij poshtëruese dhe “momentet prej plakushi” mund të shkaktojnë shqetësim jo vetëm tek votuesi në përgjithësi, por ndoshta edhe tek demokratët më fanatikë, sidomos ato kur bien ndesh me energjinë dhe qëndrueshmërinë e shfaqur nga ana e Trump.

Ndërsa po afrohet nëntori, prisni që fushata e Bajden të vazhdojë ta përdorë pandeminë, si një arsye për të zvogëluar dukshmërinë dhe përgjegjësinë e tij, veçanërisht gjatë kongresit të partisë, që ka të ngjarë të ketë një pjesëmarrje më të vogël në krahasim me zgjedhjet e mëparshme.

Madje demokratët, mund të përpiqen ta shmangnin një debat të drejtpërdrejtë me Trumpin, duke përdorur si justifikim pikërisht pandeminë. Kjo do t’i jepte mundësi Bajdenit të flasë kryesisht përmes komenteve të shkruara në media, dhe të redaktuara më parë nga stafi i tij.

Edhe Trump ka vështirësitë e veta. Pëlqyeshmëria ndaj tij ka rënë nën 40 për qind në disa sondazhe, dhe ai ka ende shumë kohë për të bërë gabime. Por ne e kemi parë tashmë një garë midis Trumpit dhe një kandidati tjetër demokrat në zgjedhjet e fundit.

Bajden mund të fshihet pas efekteve të koronavirusit. Ndërsa vendi po sheh përpara, shtabit të tij elektoral mund t’i duhet të angazhohet shumë për t’iu kundërvënë faktit që Bajden ka qenë i vetmi amerikan që përfitoi nga kriza

Jetojmë në kohëra kur civilizimi njerëzor ka gjithnjë e më shumë nevojë për ekspert të fushave të ndryshme për të siguruar një të nesërme më të mirë; më të sigurt dhe më shpresëdhënëse. Ndërkohë, ndërtimi i sajë më së shpeshti varet nga vendimet politike në qarqe të ndryshme për ç’gjë, më së shpeshti, na mëson historia, madje nga e kaluara jo e largët. Po ashtu, për fat të keq, jo rrallë, qëndrime politike jo të matura mirë kanë reflektuar pasoja të padëshiruara për breza të tërë të cilat janë shënuar në kronikat historike në periudha të ndryshme. Andaj, si çdo veprimtari tjetër, edhe politika duhet avancuar përmes njerëzve, që ndryshe quhen shkencëtar politik, ose politolog. Mirëpo, dallimi mes politikanit dhe politologut, edhe pse është evident,  më së shpeshti nuk është temë trajtimi në qarqet shoqërore.

Politologu, si njeri i shkencës, duhet të zhvillojë dhe afirmojë aftësinë analitike , sepse vetëm në atë mënyrë, pavarësisht politikës ditore, mund të vlerësoj suksesin e pushtetit, të zhvillojë mendimin kritik në avancimin e pikëpamjeve pozitive, sidomos në fushën e politikës por edhe rrjedhave tjera shoqërore.          

Politologu, vepron me kapacitetin dhe aftësitë e veta, për dallim nga politikani i cili angazhimet e veta i valorizon përmes ndonjë partie politike me pikësynimin kryesor për të fituar pushtetin  dhe, në këtë mënyrë, përhapjen e ideve dhe vlerave të ndryshme. Një politolog, si njeri i shkencës, synim por edhe obligim parësor, ka të sqarojë dhe analizojë proceset e ndryshme politike! Në gjuhën angleze politolog do të thotë “an expert political science”, përkth. ekspert i shkencave politike, andaj, si ekspert duhet të paraprijnë me parashikimet e veta e që shërben si bazë për veprimtarët publik ( mediat, analistët…) që bashkërisht t’i parashikojnë rrjedhat shoqërore.
Një politikan, veprimtarinë politike e percepton si aftësi, ndërsa politologu ka tjetër qasje, atë shkencore, të bazuar mbi parimet e filozofisë politike. Politologu, njëjtë sikur çdo profesionist tjetër; mjeku, artisti apo psikologu, një politolog mundet, por nuk e ka të obliguar të jetë pjesë e jetës politike të një vendi, ose ndryshe thënë angazhim në parti politike.
Pyetja që parashtrohet më së shpeshti lidhur me këtë çështje është: nëse një politolog është ekspert në fushën e shkencave politike, atëherë pse vetëm politologët nuk janë akter  të drejtpërdrejtë në politikë, ose shumë janë rrallë?

Opinionet  janë të ndryshme, por nisur nga fakti se  politika është një fushëveprim përmes së cilës, çdo  individ ka mundësinë e rregullimit dhe  ushtrimit të pushteti në një bashkësi, kuptohet secili individ i cili plotëson kriteret e parapara që të jetë aktiv në jetën politike. Në vendet e vogla, siç është Ballkani, politika qoftë edhe ajo e ditës, është në interesin më të gjerë ashtu që sot, mund të vërejmë që pjesa më e madhe e politikanëve vijnë nga një fushë tjetër,  jo e shkencave politike. Ngjashëm edhe në veprimtaritë tjera, respektivisht debat i njëjtë edhe kur është fjala për diplomatët e të cilët janë të kategorizuar në  diplomatë karriere dhe në kategorinë tjetër,  diplomatë të nderit ( të cilët i vendos politika dhe jo profesioni).

Në rrjedhat shoqërore, është sfiduese ndihmesa e politologëve në perceptimin sa më të plotë të proceseve politike dhe parashikimet e mundshme si refleksion i veprimeve të akterëve kryesor në jetën politike.

Për dallim nga një politikan, i cili politikën e sheh si një hobi, si një profesion që mund ta ushtrojë, përveç profesionit primarë që ka, një politolog atë e pëcepton si shkencë dhe si një ndihmë për shoqërinë, njëjtë si një mjekë i cili ndihmon pacientin e vetë.

Mr. Kristjan Dukaj,
Këshilltarë i lartë për marrëdhënie me opinion në komunën e Tuzit